Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

De negentienjarige archeologiestudent Richard Lensen uit Zaamslag deed afgelopen mei per toeval een belangrijke archeologische ontdekking in de nieuwbouwwijk Othene in Terneuzen. Nadat hij een ogenschijnlijk gewone steen die hij gevonden had voorlegde aan vuursteenexperts op de Universiteit van Leiden, werd geconcludeerd dat het ging om een bijl uit het Mesolithicum (middensteentijd).
Tijdens opgravingen in Cambridgeshire nabij Peterborough zijn honderden voorwerpen uit de bronstijd blootgelegd, waaronder zes boten van eikenhout en een kom met voedsel. De vondsten zijn ca. 3.000 jaar oud en zijn vrijwel allemaal in goede staat. De archeologen beweren dat nog maar een fractie van de site is opgegraven.
In het eeuwige ijs van Siberië hebben jagers een bijzondere vondst gedaan. Zij vonden een 40.000 jaar oude, goed geconserveerde mammoet. De mammoet is overgedragen aan de wetenschap.
Een Egyptische lijkkist die tentoon werd gesteld in het Torquay Museum in het Britse plaatsje Devon blijkt 1.000 jaar ouder te zijn dan het lijk dat er in werd opgeslagen. Medewerkers van het museum waren zich niet bewust dat de sarcofaag 3.500 jaar oud was, tot een expert de kist aanduidde als een zeldzame vondst.
De opgraving van een gedeeltelijke onderkaak van een mensachtige in de grotten van Sicevo Gorge in Servië brengt nieuwe inzichten met zich mee over de migratie van de prehistorische mens.
Volgens onderzoekers is een fossiel van de oudste tijgersoort ter wereld opgegraven in China. Het betreft een volledige schedel van twee miljoen jaar oud die iets kleiner is dan de schedels van hedendaagse tijgers.
Archeologen van het archeologisch adviesbureau RAAP hebben begin november op het bedrijvenpark Kellen langs de Linge de oudste vindplaats binnen de gemeente Tiel blootgelegd. Het betreft bewoningssporen, aardewerk, vuursteen en dierlijk bot uit 4.000 tot 2.000 voor Christus.
De vondst van twee voorheen onbekende groeven nabij Stonehenge duiden er op dat de plaats een plek van zonneaanbidding was nog voordat de stenen werden geplaatst. Een internationaal team voor archeologisch onderzoek deed de vondst tijdens het Stonehenge Hidden Landscapes Project, waarbij het megalithische monument virtueel in kaart wordt gebracht.
Na de archeologische vondst van meer dan 2.800 vissenbotten in een grot in Oost-Timor is duidelijk geworden dat de mens al veel eerder vissen ving dan aanvankelijk werd gedacht. Ook vonden de archeologen de oudste vishaak ter wereld.
Na de archeologische vondst van meer dan 2.800 vissenbotten in een grot in Oost-Timor is duidelijk geworden dat de mens al veel eerder vissen ving dan aanvankelijk werd gedacht. Ook vonden de archeologen de oudste vishaak ter wereld.
Chileense onderzoekers hebben samen met onderzoekers van de Smithsonian Institute een enorme begraafplaats van prehistorische walvissen blootgelegd. Opmerkelijk is dat de archeologische site in de Atacama woestijn in Chili ligt, de botten heel goed bewaard zijn en dat de ruim 75 walvisgeraamtes vlak naast elkaar liggen.
Na onderzoek op een schedel uit China is het oudste bewijs van menselijk geweld aan het licht gekomen. De persoon leefde 150.000 tot 200.000 jaar geleden en liep een verwonding op aan zijn hoofd, waarschijnlijk veroorzaakt door een projectiel. Zijn schedel vertoont bewijs dat de wond genezen is en het niet de oorzaak van overlijden was.