Taalkundige Bart de Boer van de Universiteit van Amsterdam heeft mogelijk een verklaring gevonden voor het feit dat mensen wel kunnen praten en andere diersoorten niet. Door archeologisch onderzoek te combineren met hedendaagse experimenten kwam hij tot de conclusie dat het verdwijnen van de ‘luchtzak’ in de menselijke anatomie een grote rol speelde in het proces.

Vrijwel alle primaten beschikken over een dergelijke ‘luchtzak’ of 'keelzak', een blaas in de longen waarmee apen hun brullende geluid kunnen maken. Ook de voorouders van de mens hadden oorspronkelijk een dergelijk orgaan, maar tijdens de evolutie is dit verloren gegaan.

Archeologen konden dit vaststellen door te kijken naar de aanwezigheid van de ‘hyoid bulla’, het stuk bot waar de luchtzak aan vast zat. Onderzoek wees uit dat het skelet van ’Lucy’, een mensachtige van ruim 3 miljoen jaar oud, inderdaad een dergelijk bot bevatte. De directe voorouder van de Homo sapiens, de 600.000 jaar oude Homo heidelbergensis, beschikte echter niet meer over de ‘hyoid bulla’.

Experiment
Taalkundige Bart de Boer besloot te onderzoeken of deze evolutionaire ontwikkeling van invloed was op het ontstaan van het spraakvermogen bij de mens. De onderzoeker liet 22 mensen luisteren naar kunstmatige stemmen geproduceerd door plastic buizen, waarvan de helft voorzien was van een luchtzak. De testpersonen werden vervolgens gevraagd of ze de uitgesproken klinker konden herkennen. Was dit het geval, dan werd het geluid nog een keer geproduceerd, maar dit keer met meer omgevingsgeluid.

Door op deze manier te experimenteren kwam De Boer tot de conclusie dat klinkers uitgesproken zonder luchtzak veel beter te herkennen zijn in lawaaiige omstandigheden. Door de toevoeging van de luchtzak ontstonden er tijdens het spreken veel meer trillingen op lage frequentie, waardoor klinkers veel meer op elkaar begonnen te lijken. Simpele woorden als ‘pin’ en ‘pen’ worden daardoor ineens veel lastiger te onderscheiden.

Medeklinkers
Ook medeklinkers bleken met een luchtzak een stuk lastiger uit te spreken. Hierdoor werden woorden met afwisselend klinkers en medeklinkers, bijvoorbeeld ‘perpetueel’, vrijwel onuitspreekbaar. De Boer kwam tot de conclusie dat het verdwijnen van de luchtzak uit de menselijke anatomie van groot belang was voor het ontstaan van het spraakvermogen.

Ann MacLarlon van de Universiteit van Roehampton in Londen onderschrijft die theorie. Volgens haar was goede communicatie essentieel in de gevaarlijke prehistorische wereld, en hadden de mensachtigen zonder luchtzak dus een duidelijk evolutionair voordeel.

“Duh”
Bovendien heeft De Boer een vermoeden wat de eerste woorden van onze voorouders waren.  Aangezien de meeste klinkers die uitgesproken werden met een luchtzak klonken als de ‘u’ in ‘ugg’, maakte deze letter waarschijnlijk onderdeel uit van het eerste woord.
Andere studies hebben echter uitgewezen dat het makkelijker is om een klinker uit te spreken na het gebruik van een medeklinker. Aangezien de ‘d’ volgens onderzoek het beste te combineren valt met de ‘u’, komt De Boer tot de conclusie dat het eerste woord van de mens waarschijnlijk “duh” was.

Beluister hier voorbeelden van de uitspraak van klinkers met een luchtzak. Lees voor meer historische achtergrond het artikel op IsGeschiedenis.nl.

Bron: NewScientist