De Venus van Willendorf
Matthias Kabel via Wikimedia Commons.
Oorsprong Venus van Willendorf eindelijk achterhaald
De oorsprong van de Venus van Willendorf - het wereldberoemde vruchtbaarheidsbeeldje dat stamt uit de periode 24.000 - 22.000 v.Chr. - is eindelijk achterhaald. Dat beweren onderzoekers van de Universiteit van Wenen. Door het steen van het beeldje te analyseren en te vergelijken met gesteentes door heel Europa, heeft het onderzoeksteam namelijk ontdekt waar dit kunstvoorwerp oorspronkelijk gemaakt is.
De Venus van Willendorf werd ontdekt in 1908 tijdens archeologisch onderzoek bij het Oostenrijkse dorpje Willendorf in der Wachau, 70 kilometer ten westen van Wenen. Het 11 centimeter lange stenen beeldje is een van de oudste kunstobjecten ooit gevonden, maar verder is er eigenlijk weinig over bekend. Vanwege het feit dat alle geslachtskenmerken van de afgebeelde vrouw sterk overdreven zijn – zoals de grote borsten, de dikke buik, venusheuvel, dijen en billen – gaan de meeste wetenschappers ervan uit dat het een vruchtbaarheidssymbool is. Hierom is het beeldje ook vernoemd naar de Romeinse godin van liefde en vruchtbaarheid, Venus. Andere theorieën die in de loop der jaren zijn geopperd, beargumenteren dat het beeldje een moedergodin moet voorstellen, of dat het een lustopwekker was, of zelfs dat het een zelfportret zou zijn. Over de culturele betekenis is dus weinig bekend, maar tot nu toe was het ook onbekend waar het beeldje gemaakt is. Zeker aangezien het gesteente waarmee het beeldje gemaakt is, oölitisch kalksteen, niet voorkomt in de regio rondom Willendorf.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
-
Bjørn Christian Tørrissen via Wikimedia Commons.
Driedimensionale scan
Antropoloog Gerhard Weber van de Universiteit van Wenen heeft het beeldje geanalyseerd met behulp van een tomografische scan. Dit is vergelijkbaar met een CT-scan die in ziekenhuizen gebruikt wordt, waarmee dwarsdoorsnedes van een lichaam worden gefotografeerd. Deze doorsnedes worden vervolgens samengevoegd tot een driedimensionaal beeld. De scan liet zien dat het beeldje er vanbinnen niet homogeen uitzag. "Een bijzondere eigenschap, die gebruikt zou kunnen worden om de herkomst [van het beeldje] vast te stellen", vertelt Weber in een persbericht.
Samenstelling van het steen
Oölitisch gesteente bestaat uit duizenden afgeronde korreltjes, oölieten genaamd. Deze zijn vaak tussen een paar millimeter en enkele centimeters groot. De kalkstenen oölieten van het venusbeeldje verschillen onderling sterk qua dichtheid en grootte. Ook werden tussen deze oölieten kleine stukjes schelp ontdekt, evenals zes relatief grote dichte kalkstenen korrels, die limonieten genoemd worden.
Een close-up van een schelpje in het beeld (links) en de locatie van de limonieten.
Gerhard Weber, Universiteit van Wenen.
De aanwezigheid van limonieten verklaren de ‘halfbolvormige’ gaatjes in het beeldje. "De harde limonieten zijn waarschijnlijk losgekomen toen de maker de Venus aan het beeldhouwen was”, aldus Weber. "In het geval van de navel heeft hij blijkbaar van de nood een deugd gemaakt.”
Close-up van de ‘halfbolvormige’ gaatjes.
Kern, A. & Antl-Weiser, W. Venus. (Editon-Lammerhuber, 2008).
Vergelijking met andere gesteentes
Nadat ze het steen goed hadden geanalyseerd, vergeleken de onderzoekers hun resultaten met honderden steenmonsters die zijn verzameld door heel Europa. Daaruit bleek dat geen enkel steenmonster in een straal van 200 kilometer rond Willendorf ook maar enigszins overeenkwam met het gesteente van het beeldje. Uiteindelijk vonden de onderzoekers echter een match. Het steen van de Venus was statistisch gezien niet te onderscheiden van de steenafzettingen rond het Gardameer in Noord-Italië. Dat is opvallend, omdat het betekent dat het beeldje een reis heeft afgelegd van een plaats ten zuiden van de Alpen naar een plaats ten noorden ervan. "Mensen uit het Gravettien - de archeologische cultuur van die tijd - zochten naar geschikte woonplekken, op het moment dat het klimaat of aanbod van prooidieren veranderde”, vertelt Weber. “Ze reisden het liefst langs rivieren.” Deze migraties zouden generaties lang geduurd kunnen hebben.
Afgelegde route
Volgens de onderzoekers zouden de mensen uit het Gravettien via twee routes van het Gardameer naar het huidige Willendorf gereisd kunnen hebben. De eerste route (geel op de onderstaande kaart) leidde de migranten zuidwaarts om de Alpen heen, waarna ze via de Pannonische Vlakte (in het huidige Hongarije) Willendorf bereikten. De tweede route (de blauwe lijn) gaat dwars door de Alpen heen, al is het maar de vraag of dit 25.000 jaar geleden mogelijk was.
De mogelijke routes die de makers van het beeldje hebben afgelegd.
Gerhard Weber, Universiteit van Wenen.
"We willen deze resultaten en ons nieuwe Weense onderzoeksnetwerk, Human Evolution and Archaeological Sciences, gebruiken om de vroege geschiedenis in het Alpengebied verder in kaart te brengen”, concludeert Weber.
Bronnen: Nature, Universiteit van Wenen.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
