Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

Een internationaal team van wetenschappers heeft de oudste variant van de bacterie gevonden die waarschijnlijk verantwoordelijk is geweest voor de Zwarte Dood (1347 - 1352). De bacterie werd aangetroffen in delen van een 5.000 jaar oude schedel.
Bij het plaatsje Järvensuo in het zuidwesten van Finland is een ca. 4.400 jaar oude houten stok van 53 centimeter lang gevonden, met de vorm van een slang.
Een zeer grote mensachtige schedel, gevonden in China, trekt gevestigde theorieën over de evolutie van de mens in twijfel. Chinese paleontologen claimen een nieuwe mensensoort gevonden te hebben die ze Homo longi noemen, ofwel ‘drakenmens’.
Het Ringheiligtum, beter bekend als het Duitse Stonehenge, bij Pömmelte in de regio Salzlandkreiz is een monument uit de prehistorie, waar vierduizend jaar geleden mensenoffers en andere macabere rituelen werden uitgevoerd. Nu blijkt dat de locatie ook bewoond werd.
Een aardenwerken zegel van 7.000 jaar geleden doet archeologen vermoeden dat handelspraktijken destijds geavanceerder waren dan voorheen aangenomen.
Een van de oudst bekende prehistorische oorlogen was waarschijnlijk een serie kleine schermutselingen, in plaats van één groot conflict. Dat blijkt uit nieuw onderzoek naar botresten uit de prehistorische begraafplaats Jebel Sahaba in de Nijlvallei in Soedan.
Microscopisch onderzoek van twee kalkoenbotten in de Amerikaanse staat Tennessee heeft de oudste tattoonaalden ter wereld aan het licht gebracht.
Archeologen van de Universiteit van Tübingen hebben het oudste gouden artefact opgegraven dat ooit in Zuidwest-Duitsland gevonden is.
7.000 jaar oude, rechthoekige stenen bouwwerken, met een rechtopstaande rots. Er zijn meer dan duizend van deze bouwwerken gedocumenteerd in het noordwesten van Saoedi-Arabië. Een nieuwe studie naar de bouwwerken schrijft ze toe aan een cultus die veedieren aanbad.
Een Homo antecessor kind werd 800.000 jaar geleden gedood en opgegeten door kannibalen. Lang stond dit kind bekend als de ‘jongen van Gran Dolina’. Maar nieuw onderzoek toont aan dat dit waarschijnlijk ‘het meisje van Gran Dolina’ was.
Een internationaal team van onderzoekers heeft nieuw inzicht verkregen in het ontstaan van de rolverdeling tussen mannen en vrouwen tijdens het neolithicum.
In het noordwesten van Saoedi-Arabië, bij het plaatsje Al-Ula, is een prehistorische begraafplaats ontdekt uit het vijfde millennium voor Christus.