Het cranium van de schedel waarin de Y.pestis is aangetroffen.
Dominik Göldner, BGAEU, Berlijn
Oudste geval van builenpest aangetroffen in 5.000 jaar oude schedel
Een internationaal team van wetenschappers heeft de oudste variant van de Yersinia pestis gevonden, een bacterie die builenpest veroorzaakt en waarschijnlijk verantwoordelijk is geweest voor de Zwarte Dood (1347 - 1352). De bacterie werd aangetroffen in delen van een 5.000 jaar oude Letse schedel, van een man die tussen de 20 en 30 jaar oud was toen hij stierf. Deze vondst trekt de theorie in twijfel dat de Yersinia pestis verantwoordelijk is geweest voor de grote terugval in het aantal nederzettingen in Europa, ongeveer 5.400 jaar geleden. De wetenschappers hebben namelijk vastgesteld dat deze oude variant veel minder besmettelijk en waarschijnlijk ook minder dodelijk was dan de middeleeuwse variant.
De schedeldelen zijn in 1875 in Letland gevonden door een amateurarcheoloog, die ze vervolgens schonk aan de Duitse arts Rudolf Virchow. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakten de botresten zoek, waarna ze pas in 2011 weer werden teruggevonden in de collectie van De Berlijnse Sociëteit van Antropologie, Etnologie en Prehistorie.
Klein genetisch verschil
De onderzoekers hebben de botten onderzocht op resten van bacteriën en virussen. Hier troffen ze dna-resten aan van de Yersinia pestis. De bacterie bestaat dus al 2.000 jaar langer dan voorheen werd gedacht. Ben Krause-Kyora, hoofdauteur van het artikel dat hierover verscheen in Cell Reports, liet weten “Wat zo verrassend is hieraan, is dat deze oude variant al min of meer over een complete genetische set beschikt van de Y.pestis. Slechts een paar genen ontbreken, maar een klein verschil in het genetisch materiaal kan al dramatische invloed hebben op de besmettelijkheid.”
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Krause-Kyora doelt in deze uitspraak met name op het ontbreken van het gen dat de Y.pestis via vlooien overdraagbaar maakt. Hierdoor denken de onderzoekers dat de oude variant lang niet zo besmettelijk was als de Y.pestis tijdens de middeleeuwen (tijdens de pestepidemie van 1347 tot 1352 zijn er in Europa een geschatte 25 miljoen mensen om het leven gekomen, ongeveer een derde van de totale Europese bevolking destijds). Ook is niet duidelijk in hoeverre het slachtoffer daadwerkelijk te lijden heeft gehad van zijn infectie. Uit het onderzoek bleek dat de man veel Y.pestis-bacterieën in zijn bloedstroom had op het moment dat hij stierf. Een hoge concentratie van deze bacterie in de bloedstroom wordt geassocieerd met mildere infecties. De Y.pestis van 5.000 jaar geleden was dus waarschijnlijk een mildere en minder besmettelijke ziektekiem dan tijdens de middeleeuwen.
Grote prehistorische pestepidemie?
Ongeveer 5.400 jaar geleden werden in Europa op grote schaal nederzettingen verlaten, wat ook duidt op een bevolkingsafname. Het is niet duidelijk wat de precieze oorzaak hiervan is geweest. De builenpest is door sommige wetenschappers aangedragen als veroorzaker van de terugval. Maar deze theorie is nu in twijfel getrokken, aangezien de Y.pestis van 5.000 jaar geleden waarschijnlijk veel milder en minder besmettelijke was dan tijdens de middeleeuwen. Ook de theorie, dat de ziektekiem is ontstaan in grote steden, is nu onderuitgehaald, aangezien er 5.000 jaar geleden geen grote steden bestonden in de regio waar de schedeldelen gevonden zijn.
Bronnen: Cell Reports, Eurekalert.
