Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

Er is een documentaire over de Maya beschaving in de maak die bewijs zal leveren voor het bestaan van aliens, volgens de producer en een vertegenwoordiger van de Mexicaanse overheid. De documentaire zal ‘Revelations of the Mayans 2012 and Beyond’ gaan heten en verschijnt eind 2012.
Op de Krachtighuizer Heide in de gemeente Putten staat sinds kort het bouwwerk Woodhenge. Deze cirkel van boomstammen is geïnspireerd op het megalithische monumenten Stonehenge uit Engeland.
In Eindhoven in de woonwijk Blixembosch zijn scherven van zogeheten vuurklokken gevonden. Volgens archeoloog Nico Arts zijn zulke klokken nog nooit eerder in Brabant gevonden. Ook werden er talloze sporen van een nederzetting uit de bronstijd gevonden.
Afgelopen maandag is een archeologische opgraving van start gegaan in Aarle in de gemeente Best. Dit grootschalige onderzoek is onderdeel van het uitbreidingsplan Aarle, dat plaatsvindt tussen de Broekstraat, Kapelweg en de Aarleseweg. Voordat de bouw van woningen van start kan gaan, moeten de archeologische resten in de grond veilig gesteld worden.
Het is vandaag twintig jaar geleden dat de ijsmummie Ötzi werd gevonden in de Ötztaler Alpen op de grens van Oostenrijk en Italië. De mummie is vooral beroemd geworden omdat hij maar liefst 5300 jaar geleden leefde. Er is in de afgelopen twintig jaar dan ook veel onderzoek gedaan naar ijsmummie Ötzi.
Het is vandaag twintig jaar geleden dat de ijsmummie Ötzi werd gevonden in de Ötztaler Alpen op de grens van Oostenrijk en Italië. De mummie is vooral beroemd geworden omdat hij maar liefst 5300 jaar geleden leefde. Er is in de afgelopen twintig jaar dan ook veel onderzoek gedaan naar ijsmummie Ötzi.
De fragmenten van potten en pijlen uit de Nieuwe Steentijd die gevonden zijn tijdens een archeologische opgraving nabij Wrexham in Wales zijn de best bewaarde tot nu toe. Dat lieten de archeologen weten.
De vondst is waarschijnlijk voor veel archeologen te mooi om waar te zijn: de Britse Emily Baldry groef met een schepje een zeldzaam fossiel op dat wordt geschat op 160 miljoen jaar oud. Het blijken de overblijfselen van een weekdier te zijn die leefde tijdens de tijd van de dinosauriërs.
De overblijfselen van een ruim zes meter lange voorouder van de krokodil is gevonden in een Colombiaanse koolmijn, opmerkelijk genoeg dezelfde als waar Titanoboa, de grootste slang ooit, is gevonden. Volgens onderzoekers vochten deze twee dieren vroeger met elkaar tot de dood.
In natuurgebied De Maashorst in Uden is een graf met zeer rijke inhoud gevonden. Het is het derde vorstengraf in het gebied, na twee eerdere vondsten in Oss. De 'vorst van de Maashorst' lag in een prehistorisch grafveld begraven, in tegenstelling tot alle andere overledenen die gecremeerd zijn. De rijke set aan grafgiften die de vorst meekreeg, is volgens de onderzoekers uniek voor Nederland.
Tijdens een archeologische expeditie in de Zwarte Zee nabij de Bulgaarse stad Sozopol is een reeks ankers gevonden. De voorwerpen stammen ca. uit de 15e tot 12e eeuw voor Christus. Aanvankelijk werd gedacht dat de Oude Grieken als eerste over de Zwarte Zee voeren, ruim 300 jaar later, maar deze vondst verwerpt die theorie.
Terry Powell vroeg zich altijd af hoe effectief het gereedschap van de prehistorische mens was. Omdat hij gevonden archeologische voorwerpen niet zomaar kon gaan testen, begon hij aan het hercreëren van de voorwerpen, wat hem zijn huidige baan heeft opgeleverd. “Ik was gewoon heel benieuwd naar hoe ze werkten,” aldus Powell.