Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

Tot nu toe is uit archeologische vondsten op te maken dat de productie van messen ca. 30.000 tot 40.000 jaar geleden begon, dezelfde tijd wanneer de Homo Sapiens en culturele kenmerken zoals muurbeschilderingen verschenen. Onderzoekers in Tel Aviv beweren nu dat een dergelijke massaproductie al in de oude steentijd bestond, ca. 200.000 tot 400.000 jaar geleden.
In de grot Blombos in Kaapstad zijn twee schelpen gevonden die een primitieve verf bevatten, naast ander schildersgerei. Volgens wetenschappers zijn het overblijfselen van een 100.000 jaar oud atelier.
In het Limburgse dorp Sint Geertruid zijn recentelijk bij archeologische opgravingen werktuigen van Neanderthalers gevonden. Dat maakt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vandaag bekend. Het betreft een vuurstenen kern en afslagen van 70.000 tot 100.000 jaar oud.
Volgens onderzoekers zijn er drie skeletten van honden uit de oude steentijd in Tsjechië gevonden. Eén ervan had een bot van een mammoet in zijn bek. Hoewel er wordt gedacht dat het bot er geplaatst is, geloven ze ook dat deze honden regelmatig mammoetvlees gevoerd kregen.
Een team van Argentijnse en Zweedse onderzoekers, geleid door paleontoloog Marcelo Reguero, heeft afgelopen februari fossielen van een primitieve walvis gevonden. Na datering blijkt dat de botten 49 miljoen jaar oud zijn. De walvis zou behoren tot de archaeoceti familie, de oerwalvissen.
Het nieuwe magazine van Archeologie ligt weer in de winkels. In dit nummer is wederom een verscheidenheid aan artikelen te lezen, naast een verzameling nieuwsberichten van archeologische bodem. Deze keer een special over de ‘groeidiamant’ Sagalassos. Lees verder voor een video met hoofdredacteur Lou Lichtenberg.
Het nieuwe magazine van Archeologie ligt weer in de winkels. In dit nummer is wederom een verscheidenheid aan artikelen te lezen, naast een verzameling nieuwsberichten van archeologische bodem. Deze keer een special over de ‘groeidiamant’ Sagalassos. Lees verder voor een video met hoofdredacteur Lou Lichtenberg.
Een team van het in noordoost Spanje gelegen IPHES (vertaald: ‘Institute of Human Palaeo-ecology and Social Evolution’) heeft een afdruk gevonden in de vorm van een handvat. Volgens datering is de afdruk ouder dan 55.000 jaar en is het oorspronkelijke handvat de oudste die ooit gevonden is.
Na een gedetailleerd onderzoek naar elke steen van het Britse megalithische monument Stonehenge is er een 3D-model van hoge resolutie van de formatie gemaakt. De spiksplinternieuwe scanapparatuur die werd gebruikt is in Engeland nog nooit tijdens een historisch project als dit gebruikt.
Een onderzoek naar de grottekeningen in de grotten van Dordogne, waaronder die van Lascaux en Rouffignac, wijzen uit dat kinderen uit de steentijd, zo’n 13.000 jaar geleden, geleerd werden om te vingerverven.
In de Dardanellen, een zeestraat in het noordwesten van Turkije, is een nederzetting gevonden die tot 5.000 voor Christus stamt. Volgens de leidende archeoloog, Rüstern Aslan, zouden ze nog maar 5% van de stad ontdekt hebben.
Er is een documentaire over de Maya beschaving in de maak die bewijs zal leveren voor het bestaan van aliens, volgens de producer en een vertegenwoordiger van de Mexicaanse overheid. De documentaire zal ‘Revelations of the Mayans 2012 and Beyond’ gaan heten en verschijnt eind 2012.