Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

Op het spoor van de eerste Amerikanen

Het mysterie van de eerste bewoners van de Nieuwe Wereld, Amerika, blijft veel mensen fascineren. Zo ook de archeologen die al sinds de jaren 1920 onderzoek doen in de archeologische vindplaats Gault, Texas. Na vele vondsten van steenwerktuigen die gedateerd kunnen worden tot 13.000 jaar terug zijn er nu ook vondsten gedaan van nog oudere voorwerpen. Deze vondsten, waaronder meer dan 90 steenwerktuigen en delen van menselijke tanden, wijzen op menselijke bewoning van Texas wel meer dan 16.700 jaar geleden.
Verder lezen

Hunebedden in Nederland, deel 2

Hergebruik van hunebedden'De hunebedden werden hier in relatief korte tijd gebouwd, zo tussen 3400 en 3200 voor Christus', vervolgt Hein Klompmaker. De meeste bleven een paar honderd jaar in gebruik. Of ze bestemd waren voor een belangrijk iemand of voor meerdere begravingen is nog verre van duidelijk. 'In de loop der tijd werd hier verschillend over gedacht. Zo werd in de 18e eeuw aangenomen dat dit grafmonument bedoeld was voor een soort van koning of een ander voornaam persoon.
Verder lezen

Wederom een hunebed vernield

Het duizenden jaren oude grafmonument D15 in Loon is begin juli 2016 vernield. Een van de dekstenen werd door vandalen van het prehistorische monument getild. Er is inmiddels aangifte gedaan.
Verder lezen
Archeologische opgravingen CRAF bij Trou de Han. (FOTO: PETER VAN DER PLAETSEN)

Grot van Han-sur-Lesse - Meer dan stalactieten en stalagmieten

De ‘Grot van Han-sur-Lesse’ nabij Rochefort in de Belgische Ardennen staat bekend als één van de grootste grottencomplexen in Europa. Ze verrassen met betoverende landschappen; een wisselwerking tussen het water van de Lesse en het bijzondere ritme van stalactieten en stalagmieten. Feit is dat grotten in het algemeen en zeker de Grot van Han ‘steeds’ mensen aangetrokken heeft. De eerste sporen dateren van liefst negen millennia geleden. 
Verder lezen

Hunebedden in Nederland

Hunebedden zijn de oudste monumenten in onze streken. Maar ze behoren hier eveneens tot de meest raadselachtige fenomenen. Ooit werd verondersteld dat hun bouw het werk van reuzen zou zijn. Zo op het eerste oog doen ze soms weleens denken aan uitwerpselen van giganten. Wat weten we vandaag de dag nu feitelijk over hun ontstaan, functies en bouwers? In deze special een stand van zaken van de (archeologische) kennis op dit gebied.
Verder lezen

Zeldzame dinoschedel gevonden in Winterswijk

Remco Bleeker, amateur-paleontoloog die in het dagelijks leven betonreparateur is, heeft in Winterswijk een schedel gevonden van een nog nooit eerder gevonden sauriër. Het fossiel werd gevonden in een steengroeve. Het zou gaan om een Lariosaurus.
Verder lezen

Landbouw op meerdere plekken in het Midden-Oosten ontstaan?

Een studie door twee experts op het gebied van genomenstudies suggereren na nieuw onderzoek dat er in Iran een landbouwtraditie ontstond die niet werd overgenomen van kolonisten uit de Vruchtbare Halvemaan. Deze conclusie baseren zij op genetisch materiaal uit het Zagrosgebergte in Iran.
Verder lezen

Bestaan Homo floresiensis bewezen

In 2003 werd er op het Indonesische eiland Flores de resten van een apart mensensoort gevonden, de Homo floresiensis. De discussie barstte los of dit ‘zieke’ individuen waren van de Homo spaiens of dat het ging om een ‘nieuw’ mensensoort. Door de meest recente vondsten op het eiland Flores lijkt deze discussie vanaf nu gesloten.
Verder lezen

Win een ticket voor de magische Grotten van Han!

Een beetje geschiedenis… In de Grotten van Han schuilt een magnifieke ondergrondse wereld dat gedurende miljoenen jaren gevormd werd door kalksteen en regenwater. De grotten van Han vormen een stelsel van onderaardse grotten in Han-sur-Lesse nabij Rochefort, gelegen tussen de rivier de Lesse in de Belgische Ardennen. Het geheel staat bekend als een van de grootste grottencomplexen van Europa.
Verder lezen

Mysterieuze druipsteencirkels van Neanderthalers herontdekt

Onderzoek van de laatste jaren wijst uit dat de Neanderthalers een veel slimmer soort mensen waren dan werd aangenomen.Het idee dat hetom simpele en brutemensen ging, is niet meer van deze tijd. Zo hadden Neanderthalers een basiskennis van geneeskunde en koken en maakten ze gespecialiseerd werktuig van bot. In de Bruniquel grot nabij Toulouse vonden archeologen nog een bewijs vandeze intelligentie: twee kringen van afgehakte stalagmieten.
Verder lezen

Fragment van ’s werelds oudste bijl gevonden in Australië

Archeologen claimen een fragment te hebben gevonden van één van de vroegst gemaakte bijlen met een handvat. In het noordwesten van Australië vonden ze een zeer kleine stenen vlok afkomstig van een dergelijke bijl. Het splintertje van basalt, zo groot als een vingernagel, is aan één kant glad. Experts schatten dat het tussen de 44.000 en 49.000 jaar oud is.
Verder lezen

Broodbakken in de prehistorie

De Werkgroep Experimentele Archeologie (WEA) houdt zich bezig met de reconstructie van bepaalde aspecten van het leven in de Prehistorie. We doen onder andere experimenten met oude ambachten en het bereiden van voedsel op Prehistorische wijze. De WEA organiseert activiteiten op veel verschillende plekken in binnen en buitenland.
Verder lezen