Prehistorie

De prehistorie of oertijd is de benaming voor het vroegste tijdperk in de menselijke geschiedenis. Alles wat er bekend is over de prehistorie, is gebaseerd op archeologische vondsten. Directe geschreven bronnen zijn er niet, omdat het schrift nog niet bestond.

We duiden het begin van de prehistorie doorgaans aan als het moment waarop de mensachtigen, zoals de Homo Erectus of Neanderthalers en later de Homo Sapiens, op aarde verschenen, pakweg drie tot vijf miljoen jaar geleden. Sommige historici  hanteren het moment waarop mensen gereedschap begonnen te gebruiken als beginpunt. Volgens die definitie zou de prehistorie duren van 2,5 miljoen jaar geleden tot 100 voor Christus.

De prehistorie is opgedeeld in deze perioden:

  • Steentijd
    • Oude Steentijd (Paleolithicum - 2,5 mln tot 10.500 v.C.)
    • Middensteentijd (Mesolithicum - 10.500 tot 5.300 v.C.)
    • Nieuwe Steentijd (Neolithicum - 5.300 tot 3.200 v.C.)
  • Bronstijd (3.200 tot 800 v.C.)
  • IJzertijd (800 tot 12 v.C.)

NEDERLAND IN DE PREHISTORIE

De Nederlandse prehistorie wordt gedateerd van 250.000 tot 350.000 jaar geleden. De oudste vondsten als vuursteen en pijlspitsen dateren uit deze periode. De eerste sporen van mensen in Nederland zijn afkomstig van Neanderthalers. De eerste moderne mensen, de Homo Sapiens, verschenen pas aan het einde van de laatste ijstijd, vlak voor het begin van de Middensteentijd.

Een jachtkamp in Friesland van circa 8.000 jaar geleden is het eerste teken in Nederland dat er diverse stammen leefden. Zij leefden hoogstwaarschijnlijk van de vele watervogels en vissen uit de talloze beken, meertjes en veengebieden. Nederland was in de Middensteentijd namelijk grotendeels een moerasdelta.
Vondsten en sporen van boerderijen suggereren dat rond 5.300 v. Christus de eerste landbouwers het gebied introkken. Rond 4.100 voor Christus ontstond de Trechterbekercultuur. Die liet veel zichtbare sporen na, zoals de hunebedden.

De Bronstijd begon ongeveer 2.000 jaar voor Christus in Nederland, dat suggereren vondsten als stenen aambeelden en koperen tongdolkjes. In die tijd trokken Keltische stammen het gebied binnen. Soms verdreven ze de oorspronkelijke bevolking, soms vermengden ze zich ermee. In de eerste paar eeuwen voor Christus vielen Germaanse stammen het land binnen. Dat was eveneens de periode waarin in Nederland de ijzertijd aanbrak.

OPMERKELIJKE ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN UIT DE PREHISTORIE

Als een archeoloog iets vindt uit de prehistorie, dan is het meestal een werktuig, wapen, gebruiksvoorwerp, munt of sieraad. Toch zijn er enkele grote bouwwerken gevonden die de tand des tijds hebben doorstaan.

STONEHENGE

Eén van de meest bekendste is Stonehenge. Historici en archeologen denken dat de bouw van het megalithische monument 2.300 jaar geleden werd afgerond. Opmerkelijk is dat Stonehenge waarschijnlijk over een periode van ruim 6.000 jaar is gebouwd. Zo zijn er paalkuilen daterend van 8.000 jaar voor Christus gevondenen is er circa 3.100 voor Christus een cirkelvormige verhoging met een gracht aangelegd. De bewerkte staande stenen werden pas tussen 2.600 en 2.400 geplaatst. De meeste historici geloven dat Stonehenge diende als een begraafplaats voor een dynastie van heersers, hoewel dit nooit bewezen is.

HUNNEBEDDEN OF DOLMEN

Andere voorbeelden van megalithische vondsten zijn  de Nederlands-Deense hunebedden, ook wel dolmen genoemd. Deze bouwwerken bestaan veelal uit drie rechtopstaande stenen met één platte steen als ‘dak’ en werden gebruikt als grafkamers. Soortgelijke bouwwerken zijn door heel Europa gevonden. Dolmen werden gedurende de hele prehistorie opgericht. De Nederlandse hunebedden stammen uit circa 3450 tot 3250 voor Christus.

MENHIRS

Vergelijkbare monumenten zijn de menhirs, bekend uit Astérix en Obelix. Deze lange, verticale stenen werden in heel Europa geplaatst, hoewel de meeste in Frankrijk zijn gevonden. Veel historici denken dat menhirs onderdeel waren van megalithische constructies, zoals Stonehenge, maar de stenen worden ook afzonderlijk gevonden. Wat de functie is, is niet duidelijk. Sommigen denken dat ze als een prehistorische kalender werden gebruikt, terwijl anderen geloven dat het heiligdommen waren voor druïdes of religieuze rituelen. De oudste menhirs dateren van 3.000 voor Christus.

MANNETJE VAN WILLEMSTAD

Een andere, opmerkelijke vondst uit prehistorisch Nederland is het Mannetje van Willemstad. Dit is een poppetje van ongeveer 12,5 centimeter hoog waarvan alleen het gezicht menselijke trekken heeft. Het mannetje werd op 8 meter diepte gevonden tijdens de aanleg van de Volkeraksluizen en stamt uit circa 4.450 voor Christus. De functie ervan is onbekend. Mogelijk diende het als speelgoed of als een ritueel voorwerp. Het mannetje is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

VENUS VAN WILLENDORF

Een andere prehistorische beeldje is de Venus van Willendorf. Dit 11,1 centimeter grote beeldje werd gevonden in Oostenrijk en stamt uit 24.000 tot 22.000 voor Christus. Opmerkelijk is dat het gemaakt is van kalksteen, een gesteente dat nergens in het gebied te vinden is. Ook de oorspronkelijke functie van dit beeldje is onbekend. Omdat de vrouwelijke geslachtskenmerken overdreven zijn afgebeeld, denken veel historici dat het diende als vruchtbaarheidssymbool.

In de grootste woestijn van China zijn de ruïnes van een 1.500 jaar oude Boeddhistische tempel aangetroffen. De vondst geeft historici waardevolle informatie over de verspreiding van het Boeddhisme van India naar China.
In Praag zijn in de wijk Bubeneč resten van 7.500 jaar oude huizen aangetroffen. Dit maakte het Tsjechisch Archeologisch Bureau onlangs bekend. Tevens lag er in de omgeving van de huizen ook een begraafplaats, welke half zo oud is.
Chinese wetenschappers lieten weten dat een object, dat 35 jaar geleden is gevonden in een tombe van de Westelijke Han Dynastie in Fuyang Stad, een zonnewijzer zou kunnen zijn. Het mogelijk oudste astronomische instrument staat tot op heden bekend als ‘lakkunst met onbekende naam.’ 
Archeologen hebben resten gevonden van een eeuwenoude nederzetting en een begraafcomplex in het Merangin Geopark in het dorp Jambi op het Indonesische eiland Sumatra. De staat van de vondsten is nog onduidelijk.
Er zijn sporen van bloed en fragmenten van spier, pees, huid en haar aangetroffen op 2.000 jaar oude messen in Mexico. De vondst is het eerste bewijs voor wetenschappers dat de uit vulkanisch glas vervaardigde messen werden gebruikt bij het offeren van mensen.
In Bulgarije is tijdens een archeologische opgraving langs de route waar de nieuwe Struma Snelweg moet komen een necropolis aangetroffen. Het bouwwerk is naar schatting 2.800 jaar oud. De vondst van het necropolis levert voor de betrokken archeologen meer vragen dan antwoorden op.
Tijdens rioolwerkzaamheden in Cypriotische Larnaca zijn tombes ontdekt uit de Fenicische periode. De tombes dateren tussen de 6e en 4e eeuw voor Chr. Volgens archeologen zijn de graven waarschijnlijk een uitbreiding van de nabijgelegen catacomben, welke gelegen zijn onder de Panayia Faneromeni kerk, die dateert uit de 4e eeuw voor Chr.
Een team van Italiaanse en Duitse wetenschappers heeft met behulp van nanotechnologie rode bloedcellen weten te vinden in de wonden van Ötzi. Met deze vondst beschikt het team nu over de oudste bloedsporen ooit.
De archeologische site Knossos op het Griekse eiland Kreta wordt een openluchtmuseum. Het is de bedoeling dat bezoekers in de toekomst door de hele historische stad kunnen lopen. Griekse ambtenaren denken er over om de lokale gebouwen ook aan te passen.
In het Rijksmuseum zijn momenteel twee tentoonstellingen te bewonderen. Op 18 april is de tentoonstelling Eilanden van de Goden van start gegaan en sinds 27 april is ook Tuinen van de Farao’s te bezoeken. Archeologie Online bezocht de tentoonstellingen.
In het Rijksmuseum zijn momenteel twee tentoonstellingen te bewonderen. Op 18 april is de tentoonstelling Eilanden van de Goden van start gegaan en sinds 27 april is ook Tuinen van de Farao’s te bezoeken. Archeologie Online bezocht de tentoonstellingen.
In het Rijksmuseum van Oudheden zijn momenteel twee prachtige tentoonstellingen te bewonderen. Op 18 april is de tentoonstelling Eilanden van de Goden van start gegaan. Vanaf vandaag is ook de tentoonstelling Tuinen van de Farao’s te bezoeken. Ter ere van deze opening mogen wij vijf exemplaren van het boek Tuinen van de Farao’s verloten.