Een satellietfoto van de Tambora-vulkaan. De vulkanische explosie heeft een caldeira gecreëerd van zo'n 6 km breed
NASA
Tambora: het ‘Pompeï van het Oosten’
Al duizenden jaren lang drukken vulkaanuitbarstingen hun stempel op de eilandbeschavingen in Zuidoost-Azië en Oceanië. Afgelopen week nog werd Tonga getroffen door een zware onderzeese uitbarsting, met een tsunami tot gevolg. Maar eeuwen geleden deden dit soort rampen zich ook al voor, waarbij soms hele beschavingen in een klap van de aardbodem verdwenen. Misschien wel het meest opmerkelijke voorbeeld hiervan is de Tambora-cultuur, een verloren beschaving die haar einde trof tijdens de uitbarsting van de Tambora-vulkaan in 1815. In 2004 groeven archeologen voor het eerst restanten van deze beschaving op, die omgedoopt werd tot het ‘Pompeï van het Oosten’.
De ontdekking
De restanten van de Tambora-cultuur werden ontdekt door vulkanoloog Haraldur Sigurdsson, die de Tambora-vulkaan voor het eerst bezocht in 1986 om de omvang van de uitbarsting te berekenen. Twee jaar later keerde hij terug om de 1.250 meter diepe caldeira te bezoeken, die de uitbarsting van 1815 had achtergelaten. “Mijn voornaamste drijfveer was om de effecten te onderzoeken die de vulkaan heeft gehad op de mens”, verklaarde Sigurdsson achteraf. Tijdens dit tweede bezoek liet een lokale gids Sigurdsson weten dat bewoners van het eiland voorwerpen (die eeuwenoud leken te zijn) hadden gevonden in het oerwoud dat de caldeira omringt.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? Ja graag!
De uitbarsting van de Tambora en de dikte van de aslaag die het achterliet op de Indische Archipel
Woudloper via Wikimedia Commons
Tijdens zijn derde bezoek in 2004, besloot Sigurdsson om zelf op zoek te gaan naar de voorwerpen waar zijn gids hem enkele jaren eerder over had verteld. Al snel leverde zijn speurtocht resultaat op; in een scheur in de 3 meter dikke laag vulkanisch gesteente trof hij potscherven en verkoold hout aan. Vervolgens scande Sigurdsson de bodem met een grondradar, waarna hij de resten van een bedolven huis aantrof. “Alles dat we aantroffen was verkoold. Het was in houtskool veranderd door de hitte van magma. Ik heb afzettingen in Pompeï en Herculaneum onderzocht. Hier tref je hetzelfde type vernietiging aan [als bij de Tambora]. Het enige verschil is dat de menselijke resten van de Tabora-cultuur meer verkoold zijn. Bijna volledig verkoold”, aldus Sigurdsson in een interview met NPR. Dit wijst erop dat temperaturen tijdens de uitbarsting van de Tambora veel hoger opliepen dan tijdens de uitbarsting van de Vesuvius in 79 voor Christus.
Haraldur Sigurdsson (links) en een collega tijdens hun onderzoek, 2004
Universiteit van Rhode Island
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? Ja graag!
Een jaar zonder zomer
De vulkanische explosie van de Tambora heeft naar schatting 100 kubieke kilometer aan magma uitgespuwd en 400 miljoen ton zwavelhoudend gas de atmosfeer ingeblazen. Gas dat nog maandenlang in de atmosfeer zou blijven hangen en wereldwijd een aanzienlijk lagere temperatuur veroorzaakte, doordat het gas een groot deel van het zonlicht blokkeerde. 1816 staat dan ook bekend als het ‘jaar zonder zomer’.
De explosie bereikte een temperatuur die heet genoeg was om glas te doen smelten. Mensen op Soembawa hadden geen schijn van kans om aan de ramp te ontsnappen. Het verkoolde lichaam van een vrouw toont dit aan. Sigurdsson: “Ze ligt op haar rug met uitgestrekte armen. Ze houdt een machete vast en over haar schouder hangt een sarong, die compleet verkoold is, net als haar botten. Haar hoofd ligt op de grond. Ze werd in een fractie van een seconde omvergeworpen en overspoeld door de lavastroom.”
Luchtfoto van de Tambora
Jialiang Gao via Wikimedia Commons
Verder onderzoek
Na Sigurdssons ontdekking, startte in 2006 het officiële onderzoek naar de vergane Tambora-cultuur, dat nog tot op de dag van vandaag loopt. Tijdens de opgravingen legden archeologen de structuur van de nederzetting bloot, met rijen huizen die op een afstand van zo’n 20 meter van elkaar af stonden. Huizen werden in een vergelijkbare stijl gebouwd als hedendaagse woningen op Soembawa: op palen om ze tegen overstroming te beschermen.
Huizen op Soembawa worden nog steeds gebouwd in vergelijkbare stijl: op palen om tegen overstroming te beschermen
Google Maps
Een welvarende samenleving?
Verder zijn in de loop der jaren veel interessante ontdekkingen gedaan. Een mooi voorbeeld hiervan is het skelet van een man, gevonden in 2008, met een koperen tabaksdoos om zijn middel gebonden en een ceremoniële speer aan zijn zijde. Ook droeg hij ringen, ingelegd met waardevolle edelstenen. Door de vele bronzen objecten en juwelen die zijn ontdekt in de nederzetting, denkt men dat de Tambora-cultuur behoorlijk welvarend was. Het is in ieder geval zeker dat ze over een rijke elite beschikte, die waarschijnlijk rijk was geworden door handel. Zo zou de Tambora-cultuur bekend hebben gestaan om haar lucratieve handel in honing, paarden, rode pigment en sandelhout.
Stukje bij beetje komen we meer te weten over deze mysterieuze samenleving. Tot nu toe hebben de archeologen echter pas een tipje van de sluier opgelicht. Vermoedelijk is er nog veel meer te vinden onder het vulkanisch gesteente van Soembawa. Hopelijk zullen we komende jaren nog veel meer te weten komen over de verdwenen Tambora-cultuur.
Bronnen: Indonesian Journal on Geoscience, NPR, Popular Archaeology, University of Rhode Island.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? Ja graag!
