In de buurt van het Friese Witmarsum is een bijzondere ontdekking gedaan: een fragment van een tiende-eeuws Vikingzwaard. Het gaat om een fraai bewerkt stuk van de pommel, het uiteinde van het zwaardhandvat, dat destijds verguld was. Deze ontdekking is de eerste van zijn soort in Nederland en geeft ons wellicht meer informatie over de Vikingtijd in Frisia.

Tekst: Rens van Maasakker

Een vondst van formaat

De ontdekking werd op 3 mei 2024 gedaan door hobbyarcheoloog Sander Visser, die het stuk met zijn metaaldetector op slechts 20 centimeter diepte aantrof. Visser herkende direct dat het om een bijzondere vondst ging. De pommelkap is versierd in de zogenaamde ‘Mammenstijl’, een populaire Scandinavische kunstvorm die ontstond in de tiende eeuw. Deze stijl werd onder andere gekenmerkt door dierenmotieven, golvende lijnen en spiralen. Aan beide zijden van de pommel zijn de koppen van wilde zwijnen afgebeeld, die in de Vikingcultuur symbool stonden voor kracht en moed.

Frisia en de Vikingwereld

Dr. Nelleke IJssennagger van der Pluijm, directeur van de Fryske Akademy en gespecialiseerd in Viking onderzoek, benadrukt het belang van deze vondst: “Deze bijzondere vondst laat zien dat er nog veel te ontdekken valt over de Vikingtijd in Frisia, een gebied groter dan het huidige Friesland, waarover we de afgelopen jaren door onderzoek veel te weten zijn gekomen. Het versterkt ons begrip van de contacten tussen Frisia en de Vikingwereld in Scandinavië en de Britse Eilanden, en biedt een nieuwe dimensie aan ons historisch inzicht, aangezien deze prachtige pommelkap een primeur in Nederland is.”

In de tiende eeuw was Frisia veel groter dan het huidige Friesland en omvatte een uitgestrekt kustgebied dat ook delen van het huidige Noord-Holland, Groningen en Noord-Duitsland besloeg. Het was een welvarend gebied dat veelvuldig door Vikingen werd bezocht, zowel om handel te drijven als te plunderen.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

Een zwaard met een verhaal

Zwaarden hadden in de Vikingcultuur een belangrijke symbolische waarde en werden vaak doorgegeven als erfstukken. Vaak werden ze dan versierd met nieuwe elementen, zoals met deze pommelkap.

De vondst roept allerlei vragen op over de eigenaren van het zwaard. Is deze pommelkap ooit bewust verwijderd door een nieuwe eigenaar die het zwaard naar eigen wens wilde aanpassen? Of is het hele zwaard misschien uit elkaar gehaald? En hoe is het in Friesland terechtgekomen?

Samenwerking

Het Fries Museum en de Fryske Akademy slaan de handen ineen om deze vondst verder te onderzoeken om mogelijke antwoorden te vinden op de bovengenoemde vragen. Dit wordt gedaan door de vondst vanuit verschillende invalshoeken te bestuderen, zoals de Friese context, de Vikingwereld en vanuit zwaardtradities. Ook wordt het fragment vergeleken met andere vondsten uit de regio en uit gebieden waarmee Frisia handeldreef. De resultaten van het onderzoek worden eind 2025 verwacht.

Tentoonstelling

Het fragment zal vanaf 23 april 2025 te zien zijn in de tentoonstelling 'Boven het maaiveld - 25 jaar archeologische vondsten' in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Na deze tentoonstelling keert het fragment terug naar het Fries Museum, waar het een permanente plek in de collectie zal krijgen.