Ruïnes van de Hvalsey-Kerk. De bestbewaarde ruïnes van een Vikingnederzetting op Groenland
Number 57 via Wikimedia Commons.
Hoeveel archeologisch bewijs hebben we van Vikingen in Noord-Amerika?
Waarschijnlijk weet je al dat Christoffel Columbus niet de eerste Europeaan was die het Amerikaanse continent ‘ontdekte’. Rond 980 maakte de eerste Vikingen namelijk al de oversteek naar Groenland, en vanuit hier trokken ze naar Newfoundland, voor de kust van Canada. Hiermee waren de Noormannen in feite de eerste ‘Europese ontdekkers’ van Amerika. Hoeveel archeologisch bewijs bestaat er echter dat deze tochten daadwerkelijk hebben plaatsgevonden?
Ontdekkingsreizigers
De ontdekking van Amerika werd mogelijk gemaakt door een eerdere ontdekking in de negende eeuw. Volgens de overlevering raakte een viking genaamd Naddodd tijdens zijn tocht richting de Faeröer-eilanden (ten noorden van Groot-Brittannië) uit koers, waardoor hij per ongeluk op IJsland stuitte. Al snel na deze ontdekking werd IJsland door de vikingen gekoloniseerd. Tegen 930 waren de beste, meest vruchtbare landen al grotendeels bezet. Laatkomers restte onvruchtbaar land.
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Thorvald Asvaldsson en Erik de Rode
Eén van deze laatkomers, genaamd Thorvald Asvaldsson, werd ca. 960 verbannen uit Noorwegen wegens een aantal moorden. Na zijn uitwijzing vestigde Thorvald zich samen met zijn familie in het noordwesten van IJsland, waar hij een armoedig stukje land wist te bemachtigen. Thorvalds zoon, Erik Thorvaldsson (ook wel Erik de Rode genoemd vanwege zijn rode haar) bleek al snel het gewelddadige karakter van zijn vader te hebben geërfd, met grote gevolgen. In 982 doodde Erik namelijk zijn buurman na een uit de hand gelopen ruzie. Hierdoor werd Erik voor drie jaar verbannen - ditmaal uit IJsland. Volgens de saga besloot Erik hierop op zoek te gaan naar nieuw land ten westen van IJsland. Kort hierna ontdekte hij de kust van een onontdekt land, wat hij omdoopte tot Groenland. Toen zijn ballingschap eenmaal voorbij was, maakte hij zijn ontdekking in IJsland bekend. Erik wist op deze manier zo’n 300 kolonisten aan te trekken, die naar Groenland trokken om een nederzetting te stichten.
'Zomer aan de Groenlandse kust rond het jaar 1000', schilderij van Carl Rasmussen (1841–1893).
Publiek domein.
Vikingnederzettingen op Groenland
Tussen ongeveer 1000 en 1500 hebben in het zuiden van Groenland twee Vikingnederzettingen bestaan: een westelijke en een oostelijke. Hun gezamenlijke bevolkingsaantal lag rond het hoogtepunt tussen de 2.000 en 3.000 mensen. Een relatief kleine bevolking dus. Tijdens de vijftiende eeuw werden beide nederzettingen verlaten, om redenen die nog steeds niet geheel duidelijk zijn. Waarschijnlijk is het door een complexe samenloop van omstandigheden veroorzaakt. Volgens veel wetenschappers kwam dit waarschijnlijk vooral door een wereldwijde daling van de gemiddelde temperatuur, die bekend staat als de ‘kleine ijstijd’. Hierdoor werd het land namelijk steeds onherbergzamer.
Archeologische resten
Aangezien Groenland geografisch gezien bij Noord-Amerika hoort, zijn deze nederzettingen dus de eerste Europese aanwezigheid op het Amerikaanse continent. En van deze aanwezigheid bestaan er uitgebreide archeologische sporen. In de eerste helft van de negentiende eeuw werden de restanten van deze vikingnederzettingen namelijk herontdekt door Europese archeologen en sindsien is er hier uitgebreid onderzoek verricht. Tot nu toe zijn er bij archeologische opgravingen ten minste 400 Noorse boerderijen geïdentificeerd in de oostelijke nederzetting en zo’n 80 in de westelijke.
Een kaart van de oostelijke nederzetting
Masae via Wikimedia Commons.
De vondsten bij Herjolfsnes
Eén van de belangrijkste archeologische vindplaatsen op Groenland heet Herjolfsnes. In het begin van de negentiende eeuw ontdekte een missionaris dat de muur van het huis van een lokale Inuit (de oorspronkelijke bevolking van Groenland) een oude grafsteen bevatte, waar de naam Hroar Kolgrimsson op vermeld stond. Dit was de aanleiding voor een groot archeologisch onderzoek in 1839. Hierbij werden resten van een kerk en verscheidene Scandinavische artefacten, kleren en lichaamsresten gevonden. In daaropvolgende decennia werden nog meer resten van vikinghuizen gevonden en zelfs volledig intacte kleren. Met name de vondst van deze kleren wordt gezien als één van de belangrijkste archeologische ontdekkingen van de twintigste eeuw, aangezien ze de enigste van hun soort zijn die ooit zijn aangetroffen.
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Een jurk gevonden in een graf in Herjolfsnes
Lennart Larsen, Nationale Museum Samlinger.
Erik de Rode ontdekt Vinland
Maar Groenland was niet het enige deel van Noord-Amerika dat door de vikingen gekoloniseerd werd. Volgens noordse saga’s besloot de zoon van Erik de Rode, Leif Eriksson, namelijk rond het jaar 1000 op zijn beurt weer een ontdekkingsreis te maken. Hij voer hierbij de Labradorzee op, om land te zoeken ten westen van Groenland. Na enkele weken stuitte hij op land, dat hij volgens de saga's Vinland (Wijnland) noemde omdat er heerlijke wilde druiven groeiden. Leif en zijn bemanning zette hier voet aan wal en stichtte een nederzetting die ze Leifsbuði noemden. Dit was echter slechts een tijdelijk onderkomen. De Noormannen bleven één winter in Vinland en keerden de volgende lente terug naar Groenland met een lading hout aan boord.
Archeologen ontdekken Vinland
Tot 1960 ging vrijwel iedereen ervan uit dat het verhaal over Leifs Wijnland slechts een verzonnen fabeltje was. Hier kwam echter abrupt verandering in toen het Noorse archeologen-echtpaar Helge en Anne Ingstad een grote ontdekking deed. Op het noordelijkste puntje van het Canadese eiland Newfoundland vonden zij restanten van een vikingnederzetting uit ca. 1000 n.Chr. die ze L'Anse aux Meadows noemden. De nederzetting bestond uit drie hallen, enkele hutten en een reparatieplaats voor schepen.
Een miniatuurmodel van de nederzetting van L'Anse aux Meadows
Torbenbrinker via Wikimedia Commons.
Ook bleek de nederzetting enkele decennia bewoond te zijn, en niet langer. Om een zelfvoorzienende kolonie te beginnen, zouden destijds minstens vijfhonderd kolonisten nodig zijn geweest, zo berekenden de Ingstads. Alleen tijdens de hoogtijdagen van de kolonie hebben een dergelijk aantal kolonisten hier eventjes gewoond.
Tot aan New York
Volgens de oude saga’s zouden verschillende viking-ontdekkingsreizigers nog vele andere nederzettingen in de regio gesticht hebben, maar naast de archeologische vondsten op Groenland en Newfoundland zijn er verder nooit bewijzen gevonden voor dergelijke nederzettingen. Wel is er in de loop der jaren is er veel gespeculeerd over waar deze verschillende nederzettingen zich mogelijk hebben bevonden. Sommige archeologen beweren zelfs dat de Vikingen tot aan de hedendaagse staat New York zijn gekomen, wat een stuk zuidelijker dan Newfoundland ligt.
Particia Sutherlands ontdekkingen op Baffineiland
Na 1960 werden er decennialang geen nieuwe vikingnederzettingen in Noord-Amerika gevonden, tot archeoloog Particia Sutherland in 2012 aanwijzingen vond voor de aanwezigheid van Vikingen op Baffineiland, het grootste eiland van Canada. Sutherland vond hier slijpstenen met kleine resten brons. Dit is een sterke aanwijzing voor de aanwezigheid van Scandinaviërs. Het is namelijk bekend dat Scandinavische smeden dit materiaal gebruikten, maar voor de inheemse bevolking van Amerika was het duizend jaar geleden nog onbekend. Verder vond ze vachten afkomstig van Europese ratten, bewijs van Europees metselwerk en een schep gemaakt van walvisbot, die overeenkomsten vertoonde met scheppen gevonden op Groenland. Sutherland vermoed dat er op Baffineiland rond 1300 een viking-handelsnederzetting stond. Haar bevindingen worden ondersteund door sterke bewijzen, maar uitsluitsel geven ze nog niet. Daar is nog verder onderzoek voor nodig.
Verworpen claims
De laatste jaren zijn er mogelijk nog meer sporen van Vikingen in Amerika gevonden. In 2016 vond archeoloog Sarah Parcak namelijk aanwijzingen voor een vikingnederzetting bij Point Rosee, aan de westkust van Newfoundland. Ze vond hier ijzer in de grond en beweerde daarnaast de resten van een turfwal gevonden te hebben. Later bleken deze bevindingen echter het gevolg van natuurlijke processen te zijn, niet van de aanwezigheid van Vikingen. Haar claims zijn daarom verworpen.
Enige onomstotelijke bewijzen
De archeologische vondsten op Groenland en Newfoundland zijn dus de enige onomstotelijke bewijzen dat de Vikingen Noord-Amerika bereikt hebben. Het onderwerp blijft echter velen fascineren, en zoals de bovengenoemde recente onderzoeken laten zien, zijn er nog steeds archeologen die hopen meer bewijs te vinden.
Bronnen: Journal of the North Atlantic, Isgeschiedenis, Trouw, Wikipedia (1) (2).
