De Vikingen hadden een vrij succesvolle kolonie op Groenland. Maar toch vertrokken ze er. Klimaatverandering kan een rol hebben gespeeld, maar nieuw onderzoek wijst op iets anders: er was een groot tekort aan walrus-ivoor.

De Groenlandse vikingkolonies waren succesvol. Op zeker moment hadden de Groenlanders zelfs genoeg macht en rijkdom om een eigen bisschop aan te laten stellen. Maar rond de vijftiende eeuw vertrokken de bewoners. Waarom precies, is een raadsel. Het veranderende klimaat kan een rol hebben gespeeld, de Kleine Ijstijd deed zijn intrede, maar onderzoek naar handelspatronen door archeologen uit Oslo, Trondheim en Cambridge heeft een heel nieuw idee opgeleverd. Volgens de archeologen speelde de jacht op walrussen een grote rol.

Walrusivoor, middeleeuws handelswaar

Walrusivoor, gemaakt van de slagtanden van walrussen, was extreem waardevol. Zo waardevol dat de Groenlandse economie voor een groot deel op de handel in walrusivoor gebaseerd was. Met de opbrengsten konden de bewoners van de kolonies op Groenland weer grondstoffen inkopen. De archeologen vonden walrusivoor afkomstig van Groenland verspreid over heel Europa terug.

Vikingen haalden walrussen van ver

Om aan die enorme vraag naar walrusivoor te voldoen, moesten de bewoners van Groenland enorme hoeveelheden walrussen vangen. Te veel voor de walruspopulatie om gezond te blijven. Door overbejaging verdwenen de walrussen uit de makkelijk toegankelijke gebieden dichtbij de kolonies. Op basis van monsters die de archeologen van schedels konden nemen, concludeerden ze dat de walrussen die voor het ivoor gevangen werden, steeds vaker uit regio’s ten noordwesten van Groenland kwamen. Dat betekende dat de jagers veel verder moesten varen, waardoor de opbrengsten van het ivoor steeds minder werden.

Dat de Groenlandse Vikingen daadwerkelijk zo ver gingen, blijkt niet alleen uit de botmonsters, maar ook uit het feit dat er bij opgravingen van een aantal inuit-nederzettingen uit de dertiende en veertiende eeuw ook Noorse voorwerpen zijn gevonden, waaronder klinknagels die afkomstig waren uit een Noors schip. Het zou volgens de onderzoekers goed kunnen dat dat schip van verongelukte walrusjagers is geweest.

Ondergang door optelsom

Extra zuur voor de Groenlanders was de introductie van olifanteninvoor in Europa. Hierdoor kelderde de waarde van het walrusivoor nog sneller. Uiteindelijk zouden de teruglopende inkomsten uit de walrusvangst de economie zo veel schade toebrengen, dat de kolonie op Groenland verlaten werd, stellen de archeologen.

Het team verwijst eerder onderzoek daarmee niet naar de prullenbak, maar wil naar eigen zeggen een nuance aanbrengen. Volgens hen was de ondergang van de Groenlandkolonie het resultaat van een optelsom van factoren. Het veranderende klimaat en de komst van besmettelijke ziektes deelden grote klappen uit aan de Vikingkolonie op Groenland. Maar het was de teruglopende opbrengst van de ivoorhandel die de kolonie op Groenland de das om deed, aldus de archeologen.

Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Quaternary Science Reviews.