De ruïne van een Romeins fort in Basr Qashir, Jordanië. Foto ter illustratie.
Schreckgespenst, via Wikimedia Commons.
Vrijgegeven beelden van Amerikaanse spionagesatellieten onthullen verloren Romeinse forten
Canadese archeologen hebben ruïnes van ruim 400 Romeinse forten ontdekt in Irak en Syrië. Hierbij maakten ze gebruik van vrijgegeven beeldmateriaal van oude spionagesatellieten van de Central Intelligence Agency (CIA, de Amerikaanse inlichtingendienst). Bij het onderzoek zijn zeer gedetailleerde satellietbeelden bestudeerd die zijn gemaakt tijdens twee Amerikaanse militaire inlichtingenoperaties in de Koude Oorlog: Project Corona (1960-1972) en Hexagon (1971-1986).
Tekst: Giuseppe Boccucci
Continu verschuivende rijksgrens
Het beeldmateriaal van de spionagesatellieten Corona en Hexagon geeft nieuwe inzichten over de buitenste grenzen van het Romeinse Rijk na de tweede eeuw. In deze periode bereikte het Romeinse Rijk zijn grootste omvang onder keizer Trajanus. De ontdekking van deze Romeinse forten wijst erop dat deze oostelijke grens van het rijk continu verschoof. De Romeinen waren steeds in strijd met de Parthen en Sassaniden uit Perzië. De regio was vanwege de vruchtbare landbouwgrond langs de rivieren Tigris en Eufraat van strategisch belang voor alle strijdende partijen.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Achttien satellietfoto’s van ruïnes van Romeinse forten in Irak en Syrië.
Courtesy of United States Geological Survey, via Jesse Casana, David Goodman en Carolin Ferwerda, ‘A wall or a road?’, 26-10-2023.
Rijksgrenzen verdedigen én handeldrijven
De Franse archeoloog Antoine Poidebard suggereerde al in 1934 dat de forten in Mesopotamië waren opgezet als verdediging tegen de Parthen. Na enkele vliegreizen over Irak en Syrië concludeerde hij dat er ongeveer veertig forten in het gebied waren. De Romeinse forten vormden grofweg een lijn van noord naar zuid en vormden zo een verdedigingslinie tegen invasies uit Perzië.
Onderzoekers van het Canadese Darthmouth College hebben voor deze studie hetzelfde gebied nu opnieuw onderzocht, met behulp van de beelden van satellieten Corona en Hexagon. Op de satellietbeelden is te zien dat er veel meer Romeinse forten zijn dan voorheen werd gedacht; ruim 400 exemplaren. Deze vestingen liggen verspreid in het huidige Noord-Syrië en Noord-Irak. De forten vormden dus niet noodzakelijk een verdedigingslinie, waardoor niet uitgesloten kan worden dat ze voor niet-militaire doeleinden werden gebruikt. Ze werden bijvoorbeeld ook gebruikt als handelsposten, waar de Romeinen in contact kwamen met de Perzische handelaren.
Overzicht van de forten die werden ontdekt met de satellietbeelden van Corona en Hexagon. De lichtgrijze stippen zijn de forten die pas recent zijn ontdekt en nog niet in 1934.
Jesse Casana, via EurekAlert!
Aan de zichtbare resten van de architectuur en omvang van de ruïnes is te zien dat de forten in gebruik waren tussen de tweede en zesde eeuw. De omvang van enkele forten was daarnaast nog verrassend groot. In sommige gevallen waren restanten zichtbaar van forten die uit meerdere gebouwen bestonden en heuse stadjes vormden. Deze grotere forten werden uiteindelijk tot ver in de middeleeuwen gebruikt.
Satellietfoto’s van de Corona-satelliet van drie Romeinse forten.
Courtesy of United States Geological Survey, via Jesse Casana, David Goodman en Carolin Ferwerda, ‘A wall or a road?’, 26-10-2023.
Satellieten en archeologie?
Voor hun waarnemingen gebruikten de onderzoekers beelden van oude spionagesatellieten van de Amerikaanse inlichtingendienst. Spionagesatellieten als Corona en Hexagon werden tijdens de Koude Oorlog gelanceerd door de Verenigde Staten om de werkelijke militaire kracht van de Sovjet-Unie en diens bondgenoten te kunnen controleren. Om die reden waren de satellietbeelden, met name die van Hexagon, zeer gedetailleerd.
Schematische weergave van de Corona-spionagesatelliet.
National Reconnaissance Office, via Wikimedia Commons.
Deze satellietbeelden of andere vormen van fotografie vanuit de lucht/ruimte kunnen een handige bron zijn bij archeologisch onderzoek in gebieden met weinig begroeiing zoals het Midden-Oosten. Ongeveer een kwart eeuw geleden werden de beelden van satelliet Corona openbaar gemaakt. Dit beeldmateriaal werd al gauw een belangrijke bron voor de archeologie. Dat gold ook voor de beelden van Hexagon, die in 2020 openbaar werden gemaakt. Fysiek onderzoek wordt vanwege de recente instabiliteit in de regio vrij moeilijk gemaakt, wat het vrijgegeven beeldmateriaal extra waardevol maakt. Deze beelden kunnen een boost geven aan het archeologisch onderzoek in het Midden-Oosten.
