De sporen van het fort in het landschap naast de rivier
H. Piezonka et al.
Oudste fort ter wereld ontdekt in Siberië
Archeologen hebben in West-Siberië het oudste fort ter wereld ontdekt. Het bouwwerk, gelegen aan de rivier de Amnya, stamt uit de steentijd en is rond de 8.000 jaar oud. Oorspronkelijk gingen wetenschappers ervan uit dat fortenbouw tegelijk opkwam met de eerste sedentaire landbouwbeschavingen. Maar deze vondst trekt die theorie nu in twijfel. Volgens de onderzoekers is het gevonden bouwwerk namelijk door jager-verzamelaars gebouwd, die voornamelijk een nomadisch bestaan leidden.
Tekst: Thomas van Roijen
Voorbeelden van kuilhuizen
Publiek domein, via Wikimedia Commons.
Kuilhuizen
De archeologen kwamen het fort op het spoor doordat ze ongeveer twintig gaten van kuilhuizen in de grond ontdekten. Dit waren huizen die deels werden ingegraven in de grond, waardoor ze een goede beschutting vormden tegen extreme weersomstandigheden. Ook konden de huizen (net als kelders) worden ingezet als opslagplaats voor voedsel. Kuilhuizen kwamen in verschillende vormen over vrijwel de hele wereld voor en werden nog tot aan de vroege middeleeuwen gebouwd. Volgens de onderzoekers werd ongeveer de helft van de verzameling kuilhuizen langs de Amnya in West-Siberië omring door aarden wallen, greppels en houten palissaden, waardoor het naast een nederzetting ook een verdedigingswerk vormde. Tien van de huizen stonden buiten de ommuring van het fort.
Boven: een overgebleven kuil van een kuilhuis in het landschap. Onder: buitenste verdedigingslinie en greppel van het fort
E. Dubovtseva.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Wat maakt de vondst zo bijzonder?
Aanvankelijk werd gedacht dat de eerste forten gelijktijdig ontstonden met de landbouw. Landbouwsamenlevingen lieten het rondtrekkende bestaan van jager-verzamelaars achter zich en moesten in de buurt van hun gewassen blijven om deze te onderhouden. Om geen kwetsbare prooi te vormen voor plunderaars of andere gemeenschappen, moesten de nederzettingen worden verdedigd. Daarnaast zorgden voedselvoorraden van een landbouwsamenleving ervoor dat er niet – zoals bij jager-verzamelaars – constant naar eten moest worden gezocht. Hierdoor was er meer tijd om aan andere activiteiten te besteden, bijvoorbeeld het tijdrovende proces van het bouwen van fortificaties.
In het Siberië van de steentijd (1.8 miljoen – 4.000 jaar geleden) kwam nog geen landbouw voor en bij het fort zijn dan ook geen sporen van akkers of veeteelt aangetroffen. Dat maakt de vondst des te meer bijzonder. Voor de bouw van het fort was volgens de archeologen een bouwtechnische kennis en een complexe sociale structuur nodig, waarvan niet werd gedacht dat prehistorische jager-verzamelaars ze hadden. Uit eerder onderzoek bleek dat West-Siberië in de steentijd rijk was aan jacht-, vis- en voedselbronnen, dus die overdaad had bij kunnen dragen aan eventuele voedselvoorraden.
Linksonder: de kuilhuizen in het fort. Rechtsonder: de kuilhuizen buiten het fort
N. Golovanov, S. Krubeck en S. Juncker.
Waarom werd het fort gebouwd?
Of er een of meerdere leiders waren die opdracht gaven tot het bouwen van het fort, of dat het fort door samenwerking van de gemeenschap ontstond, is vooralsnog onduidelijk. Ook is voor de archeologen nog niet duidelijk waarom de verdedigingswerken precies gebouwd waren. Het fort lag op een strategische heuvel langs de rivier, waardoor een mogelijke dreiging van veraf kon worden gezien. Volgens de onderzoekers vormde de locatie van het fort ook een perfect uitkijkpunt over het jaag- en visgebied van de gemeenschap.
