De onderzochte menselijke resten in het ganggraf bij Falköping
Karl-Göran Sjögren / University of Gothenburg
De pest waarde 5000 jaar geleden al door Europa
Een macabere vondst in Zweden. Daar ontdekten archeologen een vijfduizend jaar oud ganggraf. Op de lichamen in het graf troffen zij sporen aan van de bacterie Yersinia pestis, de bacterie die de pest veroorzaakt. Het zijn de oudste sporen van de gevreesde ziekte die zijn gevonden. De onderzoekers presenteerden hun onderzoek in het wetenschappelijke tijdschrift Cell.
De vondst van de bacterie in een graf vlak bij het Zweedse Falköping kwam als een verrassing. Aangenomen werd dat de Yersinia pestis uit Azië afkomstig is, maar deze vondst lijkt het tegendeel aan te tonen. Wel is een recente ontdekking verklaard: archeologen ontdekten recentelijk dat tijdens de Bronstijd grote delen van Eurazië leden aan de pest. Waar de ziekte vandaan kwam was echter niet bekend. De bacteriestam die de archeologen in Falköping hebben aangetroffen, is echter een belangrijke ‘missing link’. De bacteriestam die nu gevonden is, is de oudste stam van Yersinia Pestis die ooit gevonden is. Archeologen en virologen zijn met de gegevens van deze stam dichter bij de oorsprong van de ziekte dan ze ooit geweest zijn. En dat geeft belangrijke informatie over hoe de ziekte is ontstaan en zich heeft verspreid.
Verspreiding van Yersinia pestis
Lang werd gedacht dat de bacterie meeliftte op de grote migratiestromen die in het Neolithicum op gang kwamen. Vanuit de Aziatische steppes trokken mensen naar Europa, daarbij zouden ze ziektes hebben meegenomen. In diezelfde periode en iets ervoor ontstonden er in delen van Europa grote mega-nederzettingen, waar soms meer dan tienduizend mensen woonden. Die nederzettingen verdwenen echter weer in de tijd dat de migratiestromen naar Europa op gang kwamen. Daarom werden de grote sterftegolven gekoppeld aan die migratiestromen.
Pandemie in de bronstijd
Dat idee wordt met de huidige vondst echter in twijfel getrokken. Het DNA van de pestbacterie dat in het graf in Falköping is gevonden, is te oud om met de migratiestromen meegekomen te zijn. Daarnaast toonde het archeologisch materiaal geen aanwijzingen dat de gemeenschap bij Falköping contact had met verre volkeren. Het DNA van de mensen in het graf vertoonde geen verwantschap met migranten en rond het graf werden geen sporen gevonden die erop wijzen dat de gemeenschap in deze periode handelscontact had. Dat zou betekenen dat de pestbacterie er eerder was dan de menselijke invloed van ver.
Archeologen vermoeden daarom dat de ziekte niet uit Azië komt, maar is ontstaan in een van de grote Neolithische mega-nederzettingen in Europa. Daar leefden grote groepen mensen en dieren dicht op elkaar in slechte hygiënische omstandigheden. Die concentratie van mensen, dieren, voorraden en afval zou een perfecte broedplaats voor nieuwe ziekteverwekkers zijn geweest. Of de Yersinia Pestis bacterie ook echt in zo’n nederzetting is ontstaan, zal uit nieuw onderzoek naar die nederzettingen moeten blijken.
Yersini pestis
De Yersinia pestis bacterie is nog steeds een van de dodelijkste bacteriën uit de menselijke geschiedenis. De bacterie veroorzaakte onder andere de Zwarte Dood, de pandemie die in de Middeleeuwen naar schatting een derde van de Europese bevolking het leven kostte.
