De Man van Tollund, met intacte muts en strop om zijn nek.
Bron: Chocho8 CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons
Veenlijken, de mummies van Noord-Europa
Veenlijken kun je zien als de Europese familieleden van de beroemde Egyptische mummie. Het overgrote deel van de gevonden veenlijken komt uit de ijzertijd (800 – 200 n.Chr.) en is gevonden in Noord-Europa. In Denemarken zijn er alleen al meer dan 500 veenlijken gevonden en ook in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Nederland (65 exemplaren) zijn de lijken opgegraven. Door de omstandigheden waarin de lijken begraven zijn, komen ze vaak in goed bewaarde staat uit het veen. Dit geeft ons een interessante en informatieve inkijk in het leven tijdens de ijzertijd in Europa. In totaal zijn er ongeveer 1,800 veenlijken gevonden in Europa, daterend van de steentijd tot de Tweede Wereldoorlog.
Offergeweld
Waar mummies in het woestijnklimaat van Egypte goed bewaard bleven door de droge omstandigheden, was het het veenmoeras dat de veenlijken na duizenden jaren zo gaaf hield. De zuurgraad van het veen en het gebrek aan zuurstof voorkwamen de afbraak van de lichamen en hielden bacteriële activiteit binnenin intact. Hierdoor zijn zelfs kwetsbare stukken huid, haar en kleding bewaard gebleven. De beroemde Man van Tollund werd bijvoorbeeld gevonden met baardstoppels op het gezicht, een intacte muts op zijn hoofd en een strop om zijn nek. Onderzoek wijst uit dat hij rond 280 v.Chr. om het leven is gekomen. De Man van Tollund is tot op de dag van vandaag het best bewaarde veenlijk dat er is. Alleen zijn handen en armen zijn tot op het bot vergaan.
Het Meisje van Yde met een rest van haar rode haren en een koord om haar nek.
Bron: Drents Museum, CC BY 3.0 via Wikimedia Commons
Het beroemdste Nederlandse veenlijk is het Meisje van Yde, dat in 1897 in Drenthe werd gevonden door turfstekers. Uit koolstofdatering blijkt dat zij tussen 54 v.Chr. en 128 n.Chr. is gestorven. Op dat moment had ze een lengte van 1,40 meter en was ze ongeveer 16 jaar oud. Haar ruggenwervels wezen op scoliose, waardoor ze krom en mank zou hebben gelopen. Het Meisje van Yde is op gewelddadige wijze om het leven gekomen: ze werd gevonden met een koord om haar nek en een steekwond bij haar sleutelbeen. Veel andere veenlijken vonden eenzelfde soort lot. Over de redenen voor hun allesbehalve vredige dood zijn verschillende theorieën.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Opoffering aan het veen
Wetenschappers menen dat deze mensen waarschijnlijk voor straf of als offer aan de goden werden geofferd. Maar wie waren deze mensen? Verschillende bronnen menen dat het criminelen, slaven of gewone mensen kunnen zijn geweest. De Romeinse historicus Tacitus was in de eerste eeuw n.Chr. de eerste die met dit idee kwam: hij labelde de lijken als deserteurs en criminelen. Omstreeks 2014 heeft vernieuwd onderzoek echter een andere mogelijkheid in het leven geroepen: deze mensen behoorden juist tot de elite van hun gemeenschap. Deens forensisch antropoloog Niels Lynnerup is het hiermee eens en wijst ook op de mogelijkheid dat men het als een eer beschouwde om uitgekozen te worden en zich dus opofferde aan het veen. Strontiumisotopen-analyses van het haar van twee Deense veenlijken toonden aan dat ze in hun leven hadden gereisd en waren verhuisd. Ook aan de constructie en het materiaal van hun kleding was te zien dat deze ergens anders vandaan kwam. Volgens Deens textielexpert Ulla Mannering geloofde de Noord-Europese prehistorische mens dat waar iets werd meegenomen, ook iets moest worden achtergelaten. Als mensen dus een tijd lang een bepaald vruchtbaar gebied hadden bevolkt en gebruik hadden gemaakt van diens grondstoffen zou een menselijk offer gepast zijn geweest. Dit zou kunnen wijzen op een wijdverspreid cultureel-religieus gebruik, waarbij het gebruikelijk was om offers zoals geslachte dieren, kapotte wapens, kleding en dus ook mensen in het veen te leggen. Helaas is er door het ontbreken van geschreven bronnen uit de ijzertijd weinig te zeggen over de religies en gebruiken in Europa.
Een typisch veenlandschap, Duitsland.
Bron: TineWelli, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons
Veengeheimen
Het onthullen van de opvattingen over leven en dood uit de ijzertijd blijft dus een ware uitdaging, een geheim van het veen. Archeologen erkennen dat er waarschijnlijk altijd meer vragen dan antwoorden zullen zijn over het leven en de dood van deze moerasmummies. De bestaande fascinatie voor deze veenlijken zal er in ieder geval niet snel door verminderen. Het mysterieuze verhaal van de veenlijken spreekt eeuwig tot de verbeelding van menig geschiedenisliefhebber, archeoloog en forensisch onderzoeker.
