Al geruime tijd vieren we op 1 januari het begin van het nieuwe jaar. De gewoonte om dit op deze dag te vieren is ontstaan in 1582. Paus Gregorius XIII  paste de juliaanse kalender, die rond de eerste eeuw door Julius Caesar in gebruik was genomen, aan. Hiermee werd bepaald dat het jaar altijd op 1 januari begon. Deze gregoriaanse kalender wordt nog altijd in een groot deel van de wereld gebruikt.

De viering van de jaarwisseling is echter al een duizenden jaren oud fenomeen. Oude beschavingen hadden zo hun eigen gewoonten om het begin van het nieuwe jaar te vieren. In dit artikel gaan we na hoe de Babyloniërs, Egyptenaren, Romeinen en Germanen hun jaarwisseling vierden op verschillende momenten in de oudheid.

Babyloniërs: Akitu

In het oude Mesopotamië ontstond in het derde millennium v.Chr. het feest Akitu. De bekendste vorm van dit feest werd gevierd in het Babylonische Rijk (1800 – 539 v.Chr.). Het feest werd gehouden aan het begin van de lente, wanneer de eerste nieuwe gewassen geplant waren. Bij deze festiviteiten stond de god Marduk centraal: de beschermgod van Babylon. Zo werden er processies gehouden ter ere van Marduk.
 

Aan Marduk moest de Babylonische koning tevens verantwoording afleggen. De koning werd bij Akitu tijdelijk ontheven van zijn koninklijke taken en moest zijn excuses aanbieden voor eventuele misdragingen in het afgelopen jaar. Met dit ritueel werd het geweten van de Babylonische koning gezuiverd en kon hij met een schone lei het nieuwe jaar en een nieuwe regeerperiode beginnen.

Een ander opvallend ritueel bij het Babylonische nieuwjaar was het ‘heilige huwelijk’. Bij dit ritueel ging de Babylonische koning symbolisch een huwelijk aan met een priesteres van de godin Ishtar. Deze godin was de beschermgodin van enkele steden rondom Babylon en was dus een vrouwelijke tegenhanger van Marduk. Dit feest verdween langzaam maar zeker vanaf de vierde eeuw v.Chr., vanwege het verval van de stad Babylon.

Egyptenaren: Sothisfeest

In het oude Egypte werd ongeveer tussen de 28e en 44e eeuw v.Chr. het Sothisfeest gevierd. Het feest werd gevierd op de eerste dag van de maand Thot, wat volgens onze huidige kalender ergens halverwege de maand juli moet zijn geweest. Dit feest viel samen met het einde van de droge periode. Na deze periode begon het waterpeil in de Nijl weer te stijgen en begon de rivier buiten haar oevers te treden. Voor de oude Egyptenaren was dit een reden van feest, aangezien het water uit de Nijl van levensbelang was voor  de oude beschaving. De landbouw van de oude Egyptenaren was namelijk sterk afhankelijk van het water uit de Nijl.
 

Het Sothisfeest dankt zijn naam aan de Egyptische godin Sopdet, beter bekend onder haar Griekse naam Sothis. Zij was de godin van de overstromingen en de ster Sirius. Deze ster was voor een periode van zeventig dagen niet aan de hemel te zien vanwege het ronddraaien van de aarde.  Het moment dat Sirius weer zichtbaar werd, zagen de oude Egyptenaren als het moment dat het hoge water in de Nijl er weer aan kwam.

Romeinen: saturnaliën

In de Romeinse koningstijd (753 – 509 v.Chr.) ontstond er een landbouwfeest dat rond half december werd gevierd en het einde van het landbouwjaar inluidde. Deze festiviteiten werden gehouden ter ere van de Romeinse landbouwgod Saturnus. Tijdens de saturnaliën, zoals de landbouwfeesten werden genoemd, werden er offers gebracht ter ere van Saturnus. Volgens de legende bracht Saturnus de landbouw naar het huidige Italië, dat werd geleid door koning Janus.

Janus had een koninkrijk ter grootte van de huidige Italiaanse deelstaat Latium. Hij had zijn paleis op de heuvel Janiculum, wat tegenwoordig in de stad Rome ligt. Van Janus werd gezegd dat hij twee gezichten had, waarvan er één vooruitkeek naar de toekomst en de ander terugkeek naar het verleden. Janus had veel bewondering voor Saturnus en maakte hem de medekoning van Italië. Onder hun heerschappij was iedereen gelijk en beleefde Latium een gouden periode. Ter ere van Saturnus ontstonden daarom de saturnaliën en werd de maand na de saturnaliën genoemd naar Janus: januari.
 

Tijdens de Romeinse Republiek (509 - 27 v.Chr.) en het Romeinse Keizerrijk (27 v.Chr. – 476 n.Chr.) kregen de saturnaliën een algemener feestkarakter en werd een feest voor alle Romeinen. Gedurende de festiviteiten waren de scholen gesloten en waren de slaven in het Romeinse rijk vrijgesteld van hun werkzaamheden.

Germanen: winterzonnewende

Hoewel er weinig geschreven bronnen bekend zijn over de Germaanse jaarwisseling, vertellen archeologische vondsten en mondeling overgeleverde verhalen er ons meer over. De Germanen zagen de winterzonnewende als het begin van het nieuwe jaar. De winterzonnewende vindt plaats op 21 december, de kortste dag van het jaar op het noordelijk halfrond. De Germanen vierden, net als de Noormannen en andere Noord-Europese volkeren, op deze dag een lichtfeest om de duisternis te verjagen en het terugkerende licht te verwelkomen.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

Bij dit lichtfeest werden daarnaast open vuren aangestoken en veel mede gedronken. Mede is een alcoholische drank gemaakt van een mengsel van water en honing. Deze sterke drank werd in verband gebracht met vuur, licht en warmte. Kortom, de Germanen vierden de jaarwisseling als een positief nieuw begin.