Excalibur, het legendarische zwaard uit de mythe rond Koning Arthur, heeft waarschijnlijk nooit echt bestaan. Toch beïnvloedt het legendarische verhaal de archeologie nog steeds. Grote en zeldzame zwaardvondsten krijgen vaak de bijnaam ‘het Excalibur van dat land’. Maar terwijl de mythe symbool staat voor macht, vertellen de échte zwaarden een veel interessanter verhaal over eeuwenoude technologie, oorlog en de identiteit van de krijgers die deze zwaarden hanteerde. 

De mythe van Excalibur is wereldberoemd, maar er is vaak verwarring over het zwaard. In de legende van Koning Arthur zitten namelijk twee zwaarden: het zwaard dat hij uit de rots trekt en daarmee zijn recht op de troon bewijst, en het zwaard dat hij later in het verhaal krijgt van de Vrouwe van het Meer. Dit laatste zwaard heet Excalibur en is dus een ander zwaard dan dat Arthur uit de rots trekt. Toch worden deze twee vaak met elkaar verward, zoals in onderstaande voorbeelden te zien is, die de mythe op hun eigen unieke wijze tot leven brengen.

Het islamitische Excalibur van Spanje

In Valencia, Spanje, werd in 1994 een 1000 jaar oud zwaard uit de islamitische periode (10e eeuw) gevonden dat prompt de bijnaam het Spaanse 'Excalibur' kreeg.
De bijnaam ontstond puur door de rechtopstaande positie in de grond, vergelijkbaar met de positie van het zwaard dat Arthur uit de grond trekt. Het zwaard is een zeldzaam object uit de islamitische periode en vertelt de archeologie meer over de Andalusische ruiterij die de regio destijds beheerste. Het relatief korte wapen (ongeveer 45 cm) met een ijzeren kling en bronzen platen op het gevest toont de militaire cultuur van het kalifaat.

Het zwaard van St.-Galgano in Italië

In het Italiaanse Toscane bevindt zich een letterlijk zwaard in de rots: het Zwaard van St.-Galgano. Op de heuvel van Montesiepi zit een echt, twaalfde-eeuws zwaard dat nog steeds vastzit in een steen.

Volgens de legende stootte de ridder Galgano Guidotti (geboren ca. 1148) zijn zwaard in de rots als teken van eeuwige afzwering van oorlog en aardse macht, nadat hij een visioen kreeg. Het zwaard, dat in de rots het kruisteken vormt, staat symbool voor de bekering van de ridder tot kluizenaar. Dit verhaal is de perfecte tegenpool van Arthur: Arthur trekt het zwaard uit de steen om koning te worden; Galgano duwt het erin om zijn macht in te leveren en heiligheid te zoeken. De historische datering van het zwaard bevestigt de kern van deze unieke religieuze legende en is vandaag de dag nog te zien in de abdij van St.-Galgano.

Het zwaard in de rots

Alexmar983, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Mythe en mysterie in de rots: Durandal van Frankrijk

De legende van het zwaard Durandal van de Frankische hofridder Roland, die vocht onder Karel de Grote, is een bekend verhaal in Franse folklore. Volgens de overlevering probeerde Roland bij zijn dood in de 8e eeuw het zwaard te vernietigen, maar gooide hij het uiteindelijk 100 kilometer ver, waarna het in een rotswand in het dorp Rocamadour terechtkwam.

Jarenlang hing een zwaard, bekend als het 'Franse Excalibur', vast in de rotswand van het heiligdom in Rocamadour. Dit zwaard was hoogstwaarschijnlijk een replica van de legendarische Durandal, maar het diende als een krachtig erfgoedsymbool. In juni van dit jaar verdween het zwaard op mysterieuze wijze, wat leidde tot een politieonderzoek. Hoewel het wapen zelf geen middeleeuws origineel was, toont de diefstal en ontstane ophef hoe belangrijk dit symbool was voor de regio.

Hoewel de drie ‘Excaliburs’ dus niet naar het juiste zwaard uit de legende verwijzen, laat het wel zien hoe een grote rol het zwaard in het collectief geheugen speelt.