Een buitengewone archeologische vondst is onlangs toegevoegd aan de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Het gaat om het middeleeuwse Zwaard van Linschoten. Dit zwaard, dat meer dan duizend jaar oud is en in maart 2024 bij baggerwerkzaamheden tevoorschijn kwam, is door de gemeente Montfoort en de Stichting Landgoed Linschoten geschonken aan het museum. Tot september 2025 is het publiekelijk te bewonderen in de centrale aanwinstenvitrine.

De ontdekking vond plaats op 1 maart 2024, toen een baggerschip tijdens het uitdiepen van het riviertje de Korte Linschoten (provincie Utrecht) een brok klei omhoog bracht, daaruit stak een lang ijzeren voorwerp dat al snel een compleet zwaard van een meter lang bleek te zijn. Na een zorgvuldig proces van reiniging, onderzoek en conservering, is het zwaard in mei 2025 overgedragen aan het Rijksmuseum van Oudheden. 

Het wapen heeft een brede pareerstang en een kenmerkende paranootvormige gevestknop. Deze eigenschappen wijzen op een datering tussen circa 1050 en 1150, en suggereren dat het zwaard waarschijnlijk in deze regio is gesmeed. In die tijd werd er veel kwaliteitsvol ijzer gewonnen op de Veluwe, een grondstof die zeer geliefd was bij wapensmeden in het rivierengebied en het Duitse Rijnland. De kling van het zwaard is aan beide zijden scherp en is fraai ingelegd met goudkleurige koperen strookjes. Deze vormen cirkelvormige patronen met een kruis en een 'oneindige knoop', geflankeerd door drie strepen.

Het patroon

Ruben de Heer

Uitzonderlijke conservering in natte bodem

Wat direct opvalt aan het Zwaard van Linschoten is de uitzonderlijke goede staat waarin het zich na duizend jaar nog bevindt. Alleen de organische delen, zoals het houten handvat en eventuele leren omwindsels, zijn vrijwel volledig vergaan. Röntgenonderzoek heeft aangetoond dat het ijzer van de kling nauwelijks gecorrodeerd is, een direct gevolg van het zuurstofarme milieu in de natte bodem van het riviertje. Op de röntgenfoto’s zijn zelfs nog restjes van het houten heft zichtbaar.

Het zwaard is vrijwel zeker zonder schede in het water terechtgekomen, aangezien hier geen sporen van zijn aangetroffen. Dit suggereert dat het wapen mogelijk bewust in het riviertje is neergelegd.

Zwaard uit roerige periode

Het zwaard dateert uit de elfde eeuw, een roerige periode waarin de bisschop van Utrecht de dominante machthebber was in de regio, maar de graven van Holland en Vlaanderen sterk in opkomst waren. Dit leidde tot veel conflicten in het gebied. Deze tijd markeerde ook een belangrijke verandering in militaire tactiek en bewapening. Het verticaal houwen vanaf een paard maakte steeds meer plaats voor het horizontaal steken tussen de bepantsering van de tegenstander. Dit specifieke zwaard, dat met één hand wordt vastgehouden, bevindt zich precies op die overgang: het was geschikt voor beide technieken.

Middeleeuwse zwaarden waren vaak zeer persoonlijke bezittingen. Ze werden regelmatig meebegraven met hun eigenaar, of als alternatief 'geofferd' in het water, waar ze, zoals dit exemplaar bewijst, vaak uitzonderlijk goed bewaard bleven.