De gevonden kruik in Turnhout, hoogstwaarschijnlijk de eerste heksenfles die ooit in Vlaanderen is ontdekt
Vlaams Erfgoed Centrum
Zeldzame 16-eeuwse heksenfles gevonden in Turnhout
In het Belgische Turnhout is een 16e-eeuwse ‘witch bottle’ ontdekt, oftewel een heksenfles. Toen onderzoekers deze versierde kruik (gevuld met een donkere smurrie) twee jaar geleden opgroeven, vermoedden ze al dat het hier om een heksenfles ging. Zeker was dit echter nog niet helemaal. Een analyse van de smurrie heeft deze twijfel nu weggenomen. De kruik bevatte namelijk een mengsel van urine, haar, vingernagels en metalen haakjes, precies wat je in een heksenfles zou verwachten. Zulke flessen zijn eerder al aangetroffen in Groot-Brittannië, maar voor het Europese vasteland is deze vondst zeer uitzonderlijk.
In 2020 ontdekten archeologen van het Vlaams Erfgoed Centrum deze rijkelijk versierde kruik tijdens opgravingen bij een perceel van Brouwerij Corsendonk, aan het Zegeplein in Turnhout. Experts schatten dat de kruik ergens tussen 1525 en 1575 is gemaakt in de omgeving van Keulen. Hoewel de fles intact is begraven, sloeg kraanbak van de graafmachine er tijdens de opgravingen een barst in. Achteraf misschien een geluk bij een ongeluk, want daardoor zagen de archeologen dat er een donkere smurrie in zat. Hiermee was meteen de interesse van de onderzoekers gewekt, zo vertelt archeoloog Dominick Van den Notelaer aan Radio2 Antwerpen. “We ontdekten metalen haakjes in de smurrie, en dat deed ons vermoeden dat we met een zogenoemde "witch bottle" of heksenfles te maken hadden.”
De Kruik was aan de buitekant rijkelijk versierd, zoals ook van dichtbij te zien is
Vlaams Erfgoed Centrum
Wat is een heksenfles?
Heksenflessen kennen we vooral uit 16e- en 17e-eeuws Engeland, toen de heksenvervolging in Groot-Brittannië op haar hoogtepunt was. Deze flessen waren een soort ‘talismannen’, die mensen gebruikte om hun huizen tegen hekserij te beschermen. Hierbij vulden ze deze flessen met hun eigen urine en metalen spijkers of haken, aangevuld met zaken als haar, stof en vingernagels. Vervolgens werd deze kruik op een strategische plek in het huis begraven.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Archeoloog Eamonn P. Kelly schreef eerder dat het idee hierachter was dat de heks vanuit een bovennatuurlijke ‘andere wereld’ door de urine in de fles zou worden gelokt. Als ze dan in de fles verscheen, werd ze door de metalen punten gespietst en zat ze vast in de fles. Soms kwam het ook voor dat de kruik in de haard werd verbrand om de vloek van heksen teniet te doen.
Onderzoek naar de vloeistof
De combinatie van de donkere vloeistof en de metalen haken in de kruik van Turnhout wees dus al sterk in de richting van een heksenfles. Maar om deze vermoedens te bevestigen, liet het Vlaams Erfgoed Centrum ook een chemische analyse van de vulling uitvoeren. Hieruit bleek dat er onder meer urine in de kruik zat. Verder bevatte de smurrie eiwitten die (aangezien ze geen suiker of vet bevatten) hoogstwaarschijnlijk van bloed, haar of nagels afkomstig zijn. De analyse van de vulling bevestigt volgens de onderzoekers dan ook dat de kruik inderdaad als heksenfles dienstdeed.
De hals van de Heksenfles uit Turnhout
Vlaams Erfgoed Centrum
Eerste bewijs voor het ritueel in Vlaanderen
Het is volgens de archeologen de eerste keer dat er bewijs voor dit ritueel in Vlaanderen is gevonden. Sowieso zijn heksenflessen op het vasteland van Europa een zeldzaamheid. Dit ritueel lijkt vooral een Engelse aangelegenheid te zijn geweest, het overgrote deel van de gevonden heksenflessen is namelijk uit Groot-Brittannië afkomstig. Er zijn verder nog enkele exemplaren in de Verenigde Staten ontdekt (waarschijnlijk door Engelse immigranten meegebracht), maar op het Europese continent waren er tot nu toe nog nauwelijks sporen van gevonden.
Nog meer heksenflessen in Europa?
De heksenfles uit Turnhout doet nu echter mogelijk nieuw licht op deze theorie schijnen. Volgens de archeologen zou het immers goed kunnen dat er eerder al resten van heksenflessen naar boven zijn gehaald. Van den Notelaer: “Ofwel is dit een unieke vondst, ofwel werden er eerder nog exemplaren opgegraven zonder dat ze als heksenfles herkend werden. We zijn nu in ieder geval zeker dat er ook bij ons heksenflessen gebruikt werden om de vloek van heksen teniet te doen."
Bronnen: Vlaams Erfgoed Centrum, VRT, JSTOR Daily
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
