Twee groepen 'gemiddelde' letters van de letters alef en bet. De blauwe letters zijn door het netwerk samengesteld uit meerdere handgeschreven letters, zoals ze te zien zijn in het uitvergrote vakje met de rode strepen.
Maruf A. Dhali, University of Groningen
Wat kan het handschrift in de Dode Zeerollen ons leren?
De vondst van de Dode Zeerollen is een van de grootste archeologische ontdekkingen van de 20ste eeuw. Tussen 1947 en 1956 zijn de rollen gevonden in elf verschillende grotten in Israël. Ze bevatten teksten uit de Hebreeuwse Bijbel (de Tenach), geschreven in de periode van ca. 250 v.Chr. tot 50 n.Chr. Deze geschriften vormen een belangrijke geschiedkundige bron vormen over de joodse cultuur en het tot stand komen van de Bijbel. Nieuw onderzoek heeft aangetoond dat de rol met teksten van Jesaja, beschreven is door twee verschillende auteurs. Dit vermoedden wetenschappers voorheen al, maar met behulp van een nieuwe onderzoeksmethode is hier nu eindelijk bewijs voor gevonden.
Het lijkt misschien een triviaal feit of de tekst van Jesaja (een Bijbelverhaal over een profeet genaamd Jesaja) geschreven is door één auteur of twee, maar volgens wetenschappers maakt dit wel degelijk een hoop verschil. “Dit is ontzettend enerverend, omdat het een nieuwe inkijk biedt in deze oude wereld.” aldus Mladen Popovic, hoogleraar Oude Testament en antiek jodendom aan de Rijksuniversiteit Groningen. “We hebben bewijs gevonden voor een heel vergelijkbaar handschrift van twee verschillende auteurs. Dit wijst erop dat de schrijvers een gelijksoortige opleiding of afkomst hebben gehad. Nu kunnen we de andere teksten analyseren om te kijken of de auteurs hiervan een andere opleiding of afkomst hebben.”
Popovic deed zijn onderzoek in samenwerking met de Groningse hoogleraar computerwetenschappen en kunstmatige intelligentie Lambert Schomaker. De resultaten van hun studie zijn gepubliceerd in Plos One.
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Kunstmatig neuraal netwerk
Met behulp van een kunstmatig neuraal netwerk hebben de wetenschappers de twee schrijvers weten te identificeren. Dit netwerk is getraind om minuscule verschillen te herkennen in de manier waarop letters geschreven zijn. “Het menselijk oog is verbluffend en kan ook op dit minuscule niveau verschillen herkennen, maar het is onmogelijk voor experts om de grote hoeveelheden data te verwerken die de rollen ons verschaffen.” aldus Popovic. Computers kunnen dit wel.
Patronen in grote datasets
Als voorbeeld geeft Popovic de letter a. Deze komt ongeveer 5.000 keer voor in de bestudeerde tekst. Het kunstmatige neurale netwerk kan de verschillende manieren waarop deze letter geschreven is herkennen en hier vervolgens weer patronen in ontwaren. Op basis van deze patronen kan het netwerk uitsluitsel geven of twee letters van dezelfde hand zijn, of door verschillende schrijvers zijn gemaakt.
De letters van de Jesaja waren onder te brengen in twee verschillende categorieën. Deze categorieën worden niet willekeurig in de tekst aangetroffen maar zijn geclusterd. Ongeveer halverwege de tekst verandert hij van categorie en dus van auteur. Verder heeft het netwerk op basis van alle letters uit de verschillende categorieën, twee groepen ‘gemiddelde’ letters gemaakt. Deze konden door menselijke experts bestudeerd worden, om het verschil ertussen te herkennen en om zo de data nog een extra keer te controleren. De experts constateerden ook dat de letters afkomstig waren van twee verschillende auteurs.
Met behulp van deze nieuwe methode zullen we meer te weten kunnen komen over het tot stand komen van de Dode Zeerollen en wie ze geschreven hebben. Popovic: “We kunnen nu de verschillende auteurs herkennen. We zullen hun namen nooit weten, maar na 70 jaar van onderzoek voelt deze ontdekking alsof ik hun handen kan schudden.”
Bronnen: Drents Museum, Eurekalert, Plos One, Trouw.
