Nieuw onderzoek naar zeventig tiende- en elfde-eeuwse graven op het Zweedse eiland Gotland, toont aan dat de overledenen opzettelijk vervormde gebitten en schedels hadden. Het gaat om 67 mannen met horizontaal gevijlde tanden en drie vrouwen van wie de schedels aan de achterkant waren verlengd. Dit betekent dat de helft van alle gevonden skeletten in Scandinavië met gevijlde gebitten afkomstig zijn van Gotland. Bovendien zijn de drie vrouwen tot dusver de enige ontdekte personen met kunstmatig vervormde schedels uit het Scandinavië van de Vikingtijd (793 – 1066). Wat is de reden dat de Gotlanders hun lichamen kunstmatig lieten bewerken?

Tekst: Thomas van Roijen

Slaven, krijgers of handelaars?

In totaal zijn er in Scandinavië ongeveer 130 lichamen van mannen uit de Vikingtijd gevonden met horizontaal gevijlde tanden. Opmerkelijk is dat ruim de helft van deze skeletten op tien verschillende locaties in Gotland zijn ontdekt. In eerder onderzoek werd er gesuggereerd dat de gevijlde tanden slaven markeerden of dat de mannen tot een krijgerselite behoorden. De locaties van de recent gevonden skeletten doen nu echter vermoeden dat de mannen die de pijnlijke ingreep ondergingen, leden van een handelsgemeenschap waren.

Inwijdingsritueel

Van alle gevonden mannen met gevijlde tanden, werden er namelijk 46 begraven op het noordelijke deel van de begraafplaats van de kustplaats Kopparsvik. Op dit deel van de begraafplaats werden voornamelijk mensen begraven die slechts tijdelijk op het eiland verbleven, waaronder handelaars. Volgens de studie is het hierom waarschijnlijk dat de mannen met gevijlde tanden handelaars waren. De onderzoekers beargumenteren dan ook dat het vijlen van tanden een inwijdingsritueel was voor nieuwe leden van een koopmansgemeenschap. Een soort voorloper van een gilde dus. Leden van de gemeenschap konden elkaar zo herkennen voor commerciële voordelen, bescherming of andere privileges. Gotland, dat midden in de Oostzee ligt, was een belangrijk handelscentrum in de Vikingtijd, wat ook goed aansluit op deze theorie.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

Kunstmatig aangepaste schedels

Misschien wel opmerkelijker dan de skeletten met de gevijlde tanden zijn de drie vrouwelijke skeletten met kunstmatig opgerekte schedels, die op drie verschillende locaties op Gotland zijn gevonden. Dit zijn tot dusver de enige skeletten met bewust vervormde schedels uit middeleeuws Scandinavië. Van de drie vrouwen, die allemaal in de tweede helft van de elfde eeuw leefden, overleden er twee tussen de leeftijd van 25 en 30; de derde was tussen de 55 en 60 jaar oud toen ze stierf. Ook konden de onderzoekers vaststellen dat de oudere vrouw was geboren op Gotland en een van de jongere vrouwen waarschijnlijk in het huidige Litouwen.

Waar komt het gebruik van schedelaanpassingen vandaan?

Volgens de onderzoekers was het gebruik om schedels op te rekken naar Gotland overgekomen vanuit Zuidoost-Europa, waar het werd toegepast tussen de negende- en elfde-eeuw. Daar werden schedelaanpassingen gedaan ter verhoging van iemands aanzien en sociale status. De drie vrouwen lagen begraven in uitbundig versierde tombes met juwelen en andere kostbaarheden. Daarom gaan de onderzoekers ervanuit dat de schedels van de vrouwen om eenzelfde reden zijn aangepast. 

Vanwege het uitgebreide handelsnetwerk tussen Gotland en de Zwarte Zee, beargumenteren de archeologen dat het gebruik via handelaars uit Zuidoost-Europa op het eiland terechtkwam. De onderzoekers gaan uit van twee scenario’s: de ouders van de vrouwen waren Zuidoost-Europese handelaars die de schedels van hun dochters lieten aanpassen, óf het gebruik werd door Gotlanders overgenomen van Zuidoost-Europese handelaars. Volgens de onderzoekers is het aannemelijk dat de drie vrouwen elkaar kenden of in ieder geval een gemeenschappelijke achtergrond hadden. Ze leefden allemaal in dezelfde periode en de schedelaanpassingen komen sterk overeen.

Schedelaanpassingen in Latijns-Amerika

Hoe schedels in middeleeuws Europa werden vervormd is vooralsnog onduidelijk. Onderzoekers gaan ervanuit dat dit net zoals in antieke culturen in Latijns-Amerika werd gedaan door hoofden van baby’s of peuters in te binden met stof en hout. De ingreep kon alleen tussen de leeftijd van 6 maanden en 3 jaar worden gedaan, aangezien de schedel dan nog nauwelijks volgroeid is. De ingreep werd zowel gedaan bij jongens als bij meisjes.