Archeologen in Cambodja hebben het hoofd van een standbeeld gevonden in twaalfde-eeuwse stad Angkor Thom. Het beeld waar het hoofd bij hoort staat samen met 107 andere beelden aan weerszijden van een van stadspoorten, en stelt een hindoeïstische godheid voor. Afgezien van een missende neus en bovenlip is het zandstenen hoofd verder ongeschonden. Hiermee is de laatste hoofdstad van het Khmer-rijk (802 – 1431) een archeologische vondst rijker.

Tekst: Thomas van Roijen

Standbeeld was poortwachter

Het twaalfde-eeuwse standbeeld waar het hoofd ooit aan toebehoorde, stelde een zogenaamde deva voor. Deva’s zijn goddelijke wezens in het hindoeïsme, boeddhisme en jaïnisme, en kunnen zowel oppergoden als dienaren van die goden zijn. Laatstgenoemde soort lijkt dus enigszins op de engelen uit het christendom. Het gevonden hoofd was afkomstig van een deva-beeld uit deze laatste categorie, een beeld dat tot de dag van vandaag de toegangsweg tot een stadspoort van Angkor Thom bewaakt. Het kunstwerk is niet de enige poortwachter: samen met 53 andere deva­-beelden staat het tegenover 54 beelden van asura’s (demonen), die de andere kant van de weg flankeren. In totaal 108 beelden dus. Deze hebben de tand des tijds niet allemaal even goed doorstaan, dus missen hier en daar wat lichaamsdelen.

Het twaalfde-eeuwse standbeeld waar het hoofd ooit aan toebehoorde, stelde een zogenaamde deva voor

APSARA.

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

Deva’s en asura’s

Volgens experts staan de beelden symbool voor een legende uit de hindoeïstische mythologie. Volgens de verhalen waren de deva’s en asura’s namelijk in een constante strijd verwikkeld, maar werkten ze soms ook samen. Zo was er het verhaal van 54 deva’s en 54 asura’s die samen een onsterfelijkheidsdrank van de bodem van de oceaan bemachtigden. Dit deden ze door samen een berg te tillen naar het midden van de oceaan en deze rond te draaien waardoor opwaartse draaikolken ontstonden. Toen het elixer zodoende boven water kwam, ontstond er onenigheid over wie de buit mocht hebben, waarna de twee groepen met elkaar op de vuist gingen. De deva’s kwamen als winnaar uit de bus en wisten zo te voorkomen dat de demonen het eeuwige leven bemachtigden.

De demonen (links) en deva's (rechts) draaiden volgens het verhaal de berg rond d.m.v. de slang Vasuki

Onbekende auteur, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Angkor Thom

Angkor Thom werd aan het eind van de twaalfde eeuw gesticht als nieuwe hoofdstad door Jayavarman VII (ca. 1122 – 1218) die koning was van het Khmer-rijk (niet te verwarren met de Rode Khmer van de twintigste eeuw). De stad werd boven op de ruïnes gebouwd van de voorgaande hoofdstad, die tijdens een plundering van meerdere vijanden in 1177 grotendeels was verwoest. Opmerkelijk is dat de boeddhistische Jayavarman de 108 hindoeïstische beelden liet neerzetten voor een van de stadspoorten. Zowel hindoeïsme als boeddhisme waren invloedrijke geloven in het Khmer-rijk. Volgens experts zou het kunnen dat de koning ondanks zijn eigen geloofsovertuiging met de beelden ook zijn hindoeïstische onderdanen wilde aanspreken. Hierover is echter nog een hoop speculatie onder historici en archeologen.

In Angkor Thom werden behalve de beelden o.a. verschillende tempels, poorten, pleinen en een koninklijke ontvangstzaal gebouwd. Samen met het naastgelegen tempelcomplex Angkor Wat, vormt de laatste Khmer hoofdstad een van de beroemdste monumenten uit de Cambodjaanse geschiedenis. Vandaag de dag is het complex dan ook een bekende toeristische attractie.