Het scheepswrak van de Batavia
Patrick E. Baker, Western Australian Museum.
Scheepswrak ‘Batavia’ onthult geheimen van 17de-eeuwse scheepsbouw
Onderzoek naar het scheepswrak van het 17de-eeuwse VOC-schip de Batavia werpt nieuw licht op de scheepsbouw van de Republiek der Nederlanden. Het wrak is in 1970 in Australië opgegraven en wordt momenteel tentoongesteld in het Western Australian Shipwrecks Museum in Fremantle. Een internationaal team van archeologen en dendrochnologen (specialisten in het dateren van hout) heeft een aantal monsters genomen van het scheepshout om erachter te komen waar het oorspronkelijk vandaan kwam. De Republiek beschikte over diverse bronnen om hout van te importeren, zo blijkt.
De Batavia werd gebouwd tussen 1626-1628 in Amsterdam. Een lang leven was dit schip niet beschoren, want ze verging al in juni 1629, tijdens haar eerste reis. Het schip zonk bij Beacon Island, in de buurt van de westkust van Australië, als gevolg van onenigheid onder de bemanning, muiterij en uiteindelijk navigatiefouten.
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Hoe kwam de Republiek aan zijn hout?
“Het gebruik van door wind aangedreven houtzagerijen werd tegen het midden van de 17e eeuw gemeengoed in de Nederlandse Republiek, waardoor de Nederlanders ongekende aantallen zeeschepen konden produceren voor langeafstandsreizen en interregionale handel in Azië”, vertelt archeoloog Wendy van Duivenvoorde van Flinders University in een persbericht. “Maar hoe organiseerden zij de bevoorrading van zo'n intensieve scheepsbouwactiviteit? Het ontbrak de Republiek zeker aan eigen hout.”
Onderzoekers nemen monsters van het hout
Wendy van Duivenvoorde.
Diverse bronnen
De toevoer van hout was cruciaal voor het ontstaan van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), ‘s werelds eerste multinationale handelsonderneming. “Eikenhout was bij uitstek het materiaal voor de scheepsbouw in Noord- en West-Europa, en de zeevarende naties hadden moeite om voldoende aanvoer te garanderen (…) en hun steeds groter wordende vloten te onderhouden,” aldus Marta Domínguez Delmás dendrochnoloog aan de Universiteit van Amsterdam. Het was daarom tot nu toe onduidelijk hoe de kleine Republiek genoeg hout wist te bemachtigen voor de bouw van zijn schepen. Dit onderzoek brengt daar nu echter verandering in. Delmás: “Onze resultaten tonen aan dat de VOC in het begin van de 17e eeuw met succes het hoofd wist te bieden aan houttekorten door diversificatie van houtbronnen.” Uit het onderzoek bleek namelijk dat Nederlandse scheepsbouwers hun hout uit verschillende gebieden in Noord- en Oost-Europa haalden. Het hout werd voornamelijk geïmporteerd uit de Baltische regio, Nedersaksen in Noordwest-Duitsland en het achterland van het Noord-Duitse Lübeck. Regio’s waar de Republiek over uitgebreide handelsnetwerken beschikte.
Doorsnee van een dwarsdoorsnede van een eikenhouten rompplank. Dit monster is in 2007 genomen voordat het onderzoeksteam met een veel minder destructieve methode een monstername deed
Patrick E. Baker, Western Australian Museum.
Specifiek hout voor specifieke onderdelen
Verder deed het team nog een opvallende ontdekking. Hun onderzoek toonde namelijk aan dat voor specifieke onderdelen van het schip ook specifieke houtsoorten werden gebruikt. Zo werd voor de bouw van het frame voornamelijk hout uit Nedersaksen, terwijl de planken voor de romp werden gemaakt van hout uit het achterland van Lübeck en de Baltische regio. “De voorkeur voor specifieke houtproducten uit geselecteerde regio's laat zien dat de keuze van het hout verre van willekeurig was. Onze resultaten illustreren de verscheidenheid aan houtbronnen die de scheepswerf van de VOC in Amsterdam in 1620 voorzag en tonen de zorgvuldige houtselectie en het vakmanschap van de bouwers.” vult Aoife Daly van de Universiteit van Kopenhagen aan.
