Diep in de bossen van het district Chełm in Polen stuitte een recentelijk metaaldetectoronderzoek op een intrigerende vondst: een mysterieuze messing adelaar. Het glimmende metaal, dat eeuwenlang verborgen lag onder het bladerdek, vertelt ons mogelijk meer over de turbulente periode van de Poolse onafhankelijkheidsoorlogen aan het einde van de 18e eeuw.

Tekst: Rens van Maasakker

De opmerkelijke adelaar, met afmetingen van ongeveer 15 bij 19 centimeter, toont het fiere dier met een gesloten kroon op zijn kop, terwijl hij in zijn klauw een zwaard vasthoudt. Het geheel is geplaatst op een gedetailleerd panoplie: in het centrum prijken twee artilleriekanonnen, geflankeerd door vier vaandels aan weerszijden en twee piramides van elk drie musketkogels. Op de achterzijde lijken de initialen 'S' en 'M' te zijn gegraveerd, wat de raadselachtigheid van het object verder vergroot.

De adelaar werd ontdekt te midden van overblijfselen van een militaire tsjako, een cilindervormig hoofddeksel die in de 19e en 20e eeuw door Europese legers veelvuldig werd gebruikt. Echter, wat deze vondst zo uitzonderlijk maakt, is het feit dat experts tot op heden geen directe vergelijkbare objecten hebben kunnen vinden. Dit maakt het lastig om de precieze datering en herkomst met zekerheid vast te stellen.

Een unieke militaire badge?

Toch werpen de kenmerken van de adelaar en de wijze waarop deze bevestigd was aan de tsjako een fascinerend licht op de mogelijke context. Professor Trąbski, geraadpleegd door de conservator van monumenten van het woiwodschap Lublin, vermoedt dat het afkomstig kan zijn van een infanteriesoldaat van het Kroonleger uit de periode 1791-1794. Dit zou betekenen dat de adelaar vervaardigd is in de nadagen van het Pools-Litouwse Gemenebest, dat in 1795 door de Derde Poolse Deling ophield te bestaan.

Volgens professor Trąbski begonnen adelaars rond 1791 te verschijnen op de Poolse militaire tsjako, met de introductie van nieuwe uniformvoorschriften. Tot nu toe zijn slechts vijf vergelijkbare adelaar-badges uit deze periode bekend. Deze vertonen overeenkomsten, zoals de naar links gewende kop van de adelaar, het schuin naar rechts geplaatste lichaam, ongelijk gespreide vleugels en een object in de rechterklauw.

Wat deze recent ontdekte adelaar uniek maakt, is de combinatie van elementen. Hoewel de houding van de kop en het lichaam overeenkomsten vertoont met exemplaren in musea in Warschau en Krakau, is de plaatsing op het panoplie anders, zijn de vleugels omhoog gericht (vergelijkbaar met adelaars op regimentszegels), houdt de adelaar een zwaard vast in plaats van een scepter, en ontbreekt het koninklijk monogram. Dit zou erop kunnen wijzen dat het hier gaat om een tot nu toe onbekende variant, mogelijk in opdracht gemaakt voor een specifiek regiment. De grenadierssymbolen op het panoplie suggereren een connectie met het Grenadiersregiment onder bevel van generaal Józef August Iliński of dat van Mikołaj Czapski.

Een ander intrigerend detail is de locatie van de vondst. Deze bevindt zich nabij de historische militaire route van Chełm naar Lublin, een weg die gebruikt werd tijdens zowel de oorlog ter verdediging van de Grondwet van 3 mei in 1792 als de Kościuszko-opstand van 1794. Het is dan ook zeer aannemelijk dat dit artefact direct verband houdt met een van deze cruciale momenten in de Poolse geschiedenis.

De ongewone vondst zal binnenkort een nieuw thuis vinden in de collectie van het Museum van Chełm, waar het ongetwijfeld een waardevolle aanvulling zal vormen op het reeds aanwezige materiaal over de militaire geschiedenis van de regio.