Het Ierse platteland staat bekend om zijn rollende heuvels en groene velden. Opvallend zijn de muurtjes van gestapelde stenen die hier doorheen slingeren. Sommige van deze Drystone Walls zijn al eeuwenoud, terwijl andere kortgeleden gebouwd zijn. Het maken van deze muren klinkt vrij simpel, want ze bestaan alleen uit gestapelde stenen. Toch blijkt het bouwen van een muur zonder cement lastiger dan gedacht. De techniek hiervoor wordt doorgegeven van generatie op generatie en bestaat al sinds de nieuwe steentijd (5.300 tot 3.200 v. Chr.). Mede daarom zijn de kennis en vaardigheden rondom de stapelmuren eind 2024 op de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed gezet.

Hoe worden stapelmuren gebouwd?

Overal in het Ierse landschap zijn muren terug te vinden die op deze manier gebouwd zijn, maar veruit de meeste bevinden zich in het westen en zuiden van Ierland. Dit komt omdat in deze regio het landschap veel rotsachtiger is. Boeren gebruikten de stenen die zij op hun land vonden om omheiningen te bouwen. Opvallend is dat bij de bouw van deze muren geen bindmateriaal gebruikt werd. In plaats daarvan werden de stenen als puzzelstukjes in elkaar gezet. De vaardigheid zat in het zorgvuldig kiezen welke stenen waar in de muur werden gebruikt. Men moest de stenen nauwkeurig meten, hakken en preparen om ervoor te zorgen dat de muur stabiel was. Was er te weinig aandacht besteed aan deze details? Dan zou de stapelmuur zomaar als een kaartenhuis in elkaar storten. Een stabiele stapelmuur kan echter eeuwen overeind blijven staan zonder in te storten. Zo schatten archeologen dat de stapelmuren bij Céide Fields in het westen van Ierland er al sinds ongeveer 3.500 voor Christus staan. Daarmee zijn het de oudste stapelmuren ter wereld.

Mourne Wall is de langste stapelmuur in Ierland. 

Slievenaglogh by Rossographer, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons.

Famine Walls

De stapelmuren hadden een belangrijke functie in de vroege Ierse samenleving. Zo markeerden ze landeigendom en zorgden ze voor omheiningen voor vee. Naarmate de landbouw zich ontwikkelde, werden de stapelmuren een opvallend symbool van het Ierse platteland. Maar niet alle stapelmuren dienden als een omheining. Tijdens de Grote Ierse Hongersnood van 1845 tot 1852 werden veel stapelmuren gebouwd als onderdeel van projecten voor hongernoodhulp. Werkloze burgers werden opgedragen stapelmuren te bouwen en als betaling voor hun arbeid ontvingen ze vervolgens voedsel of geld. Deze muren worden ook wel Famine Walls genoemd en hadden vaak geen praktische functie, behalve het geven van werk aan de werkelozen. Hierdoor zijn de stapelmuren niet alleen een symbool van de Ierse agrarische identiteit, maar ook een herinnering aan een zware periode in de Ierse geschiedenis.

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

Stapelmuren buiten Ierland

Hoewel stapelmuren erg kenmerkend zijn voor het Ierse platteland, is dit niet de enige plek waar ze voorkomen. Over de hele wereld zijn muren terug te vinden die op een gelijksoortige manier zijn gebouwd. Zo zijn ook de muren van de Akropolis van Mycene in Griekenland in elkaar gezet door steeds de juiste stenen op elkaar te stapelen. Deze muren worden hier cyclopische muren genoemd, omdat de oude Grieken geloofden dat alleen de mythische cyclopen zulke zware blokken konden verplaatsen. Verder maakten ook de Inca’s in Peru gebruik van stapelmuren, vooral voor het creëren van terrassen, zodat de steile hellingen beter begaanbaar werden. De Inca’s sneden de stenen precies zo dat er geen mes tussen paste. Hierin wijken ze af van de stapelmuren in Ierland, waar alle stenen – ongeacht hun vorm – gebruikt werden.

Cyclopische muren in Mycene. Deze muren worden op een gelijksoortige manier gebouwd als de stapelmuren in Ierland. 

George E. Koronaios, CC0, via Wikimedia Commons.

Immaterieel erfgoed

De bouwtechniek van de stapelmuren in Ierland is sinds kort toegevoegd aan de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed. Deze lijst gaat over immaterieel erfgoed zoals sociale gewoonten, tradities, uitdrukkingen of bijzondere kennis en vaardigheden. Het gaat hier dan ook niet over de stapelmuren zelf, maar over de vaardigheid en kennis rondom het bouwen van deze muren. Kenmerkend aan dit soort erfgoed is dat het overgedragen wordt van generatie op generatie, waardoor het een belangrijk onderdeel is van de culturele identiteit. In Nederland kan bijvoorbeeld gedacht worden aan Koningsdag en het vreugdevuur in Scheveningen als immaterieel erfgoed, maar ook aan de Nederlandse fietscultuur.