Dankzij een speciaal metalen frame konden de archeologen opgravingen op een stuk van een vierkante meter uitvoeren
©: Ruth Blankenfeldt
‘Atlantis van de Noordzee’: verzonken middeleeuwse kerk ontdekt op bodem Waddenzee
Een team van archeologen heeft sporen aangetroffen van een middeleeuwse kerk op de bodem van de Waddenzee, bij de kust van het Duitse Sleeswijk-Holstein. Vermoedelijk maakte dit bouwwerk deel uit van Rungholt, een havenstad die 650 jaar geleden in de zee verdween. Over de verdwijning van dit ‘Atlantis van de Noordzee’ doen veel verhalen ronde, maar fysiek bewijs was tot nu toe zeldzaam. Deze ontdekking brengt hier nu mogelijk verandering in.
Rungholt was een middeleeuwse havenstad op het voormalige Waddeneiland Strand, dat vlak bij de hedendaagse grens van Duitsland en Denemarken lag. Volgens 16e-eeuwse bronnen zou deze stad zich dankzij de zouthandel tot een welvarend handelscentrum hebben ontwikkeld, met 1.500-3.000 inwoners (wat veel was voor een 14e-eeuwse stad). Aan deze welvaart kwam op 16 januari 1362 echter abrupt een einde. Toen zou de stad namelijk in één nacht onder de golven zijn verdwenen tijdens de Sint-Marcellusvloed, een overstroming die ook grote delen van Nederland onder water zette. Over Rungholt gingen na de overstroming veel legenden rond. Zo zou men op windstille dagen nog steeds de kerkklokken van Rungholt van onder water kunnen horen. Vanwege deze verhalen, wordt de stad in Duitse media soms ook wel als ‘het Atlantis van de Noordzee’ aangeduid.
Weinig bronnen
Of deze versie van de verdwijning van Rungholt ook echt klopt, valt lastig te zeggen. Er zijn namelijk weinig eigentijdse geschreven bronnen over Rungholt overgeleverd, de meeste vermeldingen van de stad zijn pas eeuwen na de overstroming op papier gezet. Ook over de precieze locatie van de stad lopen de meningen uiteen. Extra lastig hierbij is dat het eiland waar Rungholt op lag (Strand) zelf ook niet meer bestaat, tijdens de Burchardivloed van 1634 werd het in drie losse eilanden uiteengeslagen. Begin 20e eeuw zijn er weliswaar sporen van een nederzetting op de vermoedelijke locatie van Rungholt gevonden, maar door geografische veranderingen zijn deze restanten inmiddels ook niet meer zichtbaar. Hierdoor is er nog veel onduidelijk over Rungholt.
De archeologen verzamelen bodem-monsters op de wadden.
©: Justus Lemm
Onderzoek op de bodem van de Waddenzee
Om hier verandering in te brengen, is het Rungholt-Project opgestart. Hierin werken archeologen van diverse Duitse onderzoekscentra samen met de Rijksarcheologische Dienst van Sleeswijk-Holstein (ALSH) om het historische landschap van de havenstad in kaart te brengen. Hierbij speurden de onderzoekers de bodem van de Waddenzee af op momenten dat de zee tijdens eb droog kwam te staan, waarbij ze onder meer gebruik maakten van gradiometrie. Dit is een relatief nieuwe techniek waarbij wetenschappers kijken naar veranderingen in het aardmagnetisch veld, zodat ze kunnen zien wat er in de bodem ligt zonder te graven.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Dit onderzoek leverde een aantal nieuwe bevindingen op. Zo ontdekten de archeologen sporen van een twee kilometer lange reeks terpen, die naar alle waarschijnlijkheid door mensenhanden zijn aangelegd. Op één van deze terpen troffen ze daarnaast de fundering van een kerkgebouw aan, met een afmeting van 40 bij 15 meter. Kleinschalige opgravingen op deze locatie bevestigden dat het hier inderdaad om een kerk ging. Archeologe Ruth Blankenfeld is dan ook enthousiast over deze ontdekking. “Het bijzondere aan deze vondst ligt in de functie van de kerk als centrum van een nederzetting, die we qua omvang moeten zien als een parochie met een bovengeschikte functie.”
Archeologen speuren de bodem van de Waddenzee af met diverse technieken, waaronder gradiometrie
© Dirk Bienen-Scholt
Sporen dreigen te verdwijnen
In totaal hebben de archeologen een gebied van 10 vierkante kilometer afgespeurd. Hierbij zijn naast de kerk nog 54 terpen gevonden, evenals sporen van een afwateringsysteem, een zeedijk en een getijdepoort. Ten slotte hebben de archeologen ook nog twee kleinere kerkgebouwen ontdekt. Allemaal sporen van menselijke activiteit dus. De archeologen hopen met verder onderzoek meer te weten te komen over hoe Rungholt er nu precies uitzag. Hierbij is volgens Hanna Hadler (die als geograaf bij de Universiteit van Mainz ook bij het onderzoek was betrokken) overigens wel haast geboden. “Rondom Hallig Südfall [een andere vindplaats] en in andere wadden zijn de overblijfselen van middeleeuwse nederzettingen al sterk geërodeerd en vaak alleen nog als negatieve sporen waar te nemen. Dit is ook heel duidelijk te zien rondom de locatie van de kerk, dus we moeten het onderzoek hier dringend intensiveren,” aldus Hadler.
Bronnen: Eurekalert, Heritage Daily
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
