Over de hele wereld verspreid zijn er verschillende megalieten te vinden. Dit zijn bijzondere prehistorische bouwwerken, die kunnen variëren van kleine steencirkels tot grote tempels met stenen van enkele tonnen in gewicht. Deze mysterieuze monumenten getuigen van de bouwkunst en technologische vaardigheden van millennia-oude samenlevingen en zijn soms de enige bronnen die iets over die beschavingen kunnen vertellen. Wat weten we (niet) over deze mysterieuze bouwwerken?

Grote stenen

Het woord 'megaliet' is afgeleid van het Griekse 'mega', wat groot betekent, en 'lithos', wat steen betekent. Letterlijk ‘grote steen’ dus. Megalithische bouwwerken delen dan ook een specifiek kenmerk: het gebruik van grote, vaak ruw gehouwen stenen. Bekende voorbeelden van megalieten zijn menhirs, hunebedden en monolieten. Deze stenen variëren in gewicht, van enkele tonnen tot tientallen tonnen, en zijn behalve de bovengenoemde gecentreerde bouwwerken soms gerangschikt in bepaalde patronen of formaties. Denk bijvoorbeeld aan de wereldberoemde steencirkel van Stonehenge. De meeste megalieten zijn in de steen- en bronstijd gebouwd, tussen 4.500 en 1500 v.Chr.

Meer vragen dan antwoorden

De constructie van megalithische monumenten heeft bij wetenschappers door de eeuwen heen talloze vragen opgeroepen over de technieken die werden gebruikt om deze bijzonder zware stenen te verplaatsen en rechtop te zetten. Zeker als je bedenkt dat de stenen soms werden gewonnen op plekken die ver van de uiteindelijke archeologische vindplaats lagen. Zo zijn de meeste stenen van het Engelse Stonehenge over een afstand van 30 kilometer vervoerd vanaf de Marlborough Downs. De kenmerkende blauwe stenen van Stonehenge komen volgens geologisch onderzoek echter uit Wales, zo’n 240 kilometer verderop. De blauwe stenen van 2 ton werden waarschijnlijk op houten sledes gelegd en zo vervoerd naar hun huidige locatie.

Theorieën

De theorieën over de verschillende functies die de bouwers toekende aan de megalieten, variëren en zijn nog altijd reden tot debat onder historici en archeologen. Sommige megalieten werden vermoedelijk gebruikt voor ceremoniële doeleinden, terwijl andere als begraafplaatsen dienden. Er zijn bijvoorbeeld uiteenlopende theorieën over de functie van de kenmerkende Moai-beelden op het Chileense Paaseiland. Volgens sommigen zouden de beelden goden of voorouders van de eilanders moeten voorstellen. Andere experts zijn echter van mening dat de beelden tekens waren van sociale status en prestige van leiders of de verschillende gemeenschappen, die zo hun rijkdom en macht toonden. De ene theorie hoeft de andere hierbij niet uit te sluiten, mogelijk hadden megalieten namelijk verschillende functies.

Er zijn ook aanwijzingen dat sommige megalieten een astronomische betekenis hadden, zoals het observeren van hemellichamen tijdens bepaalde periodes van het jaar. Zo is de hoofdas van Stonehenge uitgelijnd met de zonsopkomst tijdens de zomerzonnewende en de zonsondergang tijdens de winterzonnewende. Volgens experts kon dit dienen als kalender om ceremonies, feestdagen en belangrijke data voor de landbouw bij te houden. Het universele nut van kalenders wordt gezien als een van de redenen dat veel megalieten deze zelfde functie deelden met elkaar.

Ondanks dat nog veel vragen over deze opmerkelijke bouwwerken nog steeds onbeantwoord zijn, getuigen de megalieten van geavanceerde kennis van steenbewerking en het vermogen om complexe bouwprojecten uit te voeren met beperkte middelen. Terwijl de raadsels rondom megalieten blijven intrigeren, blijven deze monumenten een indrukwekkend bewijs van menselijke creativiteit en kunnen. Al met al waren megalieten een bijzondere manier waarop prehistorische mensen betekenis gaven aan de wereld om hen heen.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

Een aantal bekende megalieten

1. Stonehenge is misschien wel het meest iconische megalithische bouwwerken ter wereld. Dit Engelse monument bestaat uit grote staande stenen, bekend als sarsen-stenen, die op een zodanige manier zijn gerangschikt dat ze een cirkel vormen. Binnen deze cirkel bevinden zich horizontale stenen, ook wel liggers genoemd. De precieze functie van Stonehenge blijft een mysterie, maar het wordt vaak (zoals eerder al aangegeven) geassocieerd met astronomische observaties en rituelen.

2. De Moai van Paaseiland vormen nog een opmerkelijk voorbeeld van megalithische bouwkunst. De massieve gezichtsvormige beelden van Paaseiland (ook wel Rapa-Nui genoemd) zijn gehouwen uit het vulkanische gesteente van het eiland. Het uithouwen en het vervoer van deze beelden, waarvan sommige bijna 10 meter hoog zijn, getuigen van een opmerkelijk niveau van techniek met de beperkte middelen die het eiland bood.

3. Avebury, gelegen in Engeland, is een indrukwekkend megalithisch complex dat bestaat uit een grote stenen cirkel met een omliggende greppel. Het bevat zowel staande als liggende stenen en wordt beschouwd als het grootste stenen cirkelcomplex ter wereld. Avebury roept vragen op over de relatie tussen verschillende megalithische sites en mogelijke gedeelde functies. Zo ligt het relatief dicht bij de megalieten van Stonehenge en Silbury Hill, komen de bouwtechnieken en vorm overeen met andere megalieten in de regio en is er eveneens sprake van astronomische uitlijning die is gebaseerd op de stand van de zon.

4. Newgrange is een neolithische grafheuvel in Ierland en staat bekend om zijn opmerkelijke passagegraf. Het monument is gebouwd met enorme stenen en heeft een gang die leidt naar een centrale grafkamer. Wat Newgrange extra speciaal maakt, is de zogenaamde ‘lichtdoos’ boven de ingang, waardoor bij zonsopgang tijdens de winterzonnewende een bundel licht de grafkamer in schijnt.

5. Malta herbergt verschillende megalithische tempels, waaronder die van Mnajdra en Tarxien. Deze tempels dateren uit de steen- en bronstijd en staan bekend om hun complexe structuren, zoals meerkamerige indelingen en verfijnde steenbewerking. De tempels op Malta behoren tot de oudste vrijstaande structuren ter wereld en getuigen van een geavanceerde bouwkundige kennis in de prehistorie.​​​​​​​