Beeld van graniet van Hatsjepsoet als sfinx
Metropolitan Museum of Art, CC0, via Wikimedia Commons
Waarom werden de standbeelden van farao Hatsjepsoet echt vernietigd?
Lange tijd werd gedacht dat na de dood van de machtige vrouwelijke farao Hatsjepsoer haar opvolger, Thoetmosis III, al haar standbeelden zou hebben vernietigd. Dit zou hij hebben gedaan uit wraak en om uit haar de geschiedenis te wissen. Een nieuwe studie werpt nu een hele andere theorie op deze kwestie en noemt een bijzondere reden achter de vernietiging.
Voor zo'n honderd jaar geloofden Egyptologen dat Thoetmosis III, Hatsjepsoets neef en stiefzoon, een persoonlijke vendetta voerde tegen de vrouwelijke heerser. Haar geslacht zou wellicht eem reden zijn geweest voor de meedogenloze vernietiging van haar beeltenissen. Het idee was dat haar bestaan als vrouwelijke farao moest worden uitgewist uit het publieke geheugen.
Een recente studie, gepubliceerd op dinsdag 24 juni in het wetenschappelijke tijdschrift Antiquity, brengt hier echter nuance in aan. Hoewel veel van Hatsjepsoets standbeelden inderdaad opzettelijk werden gebroken, heeft de reden achter deze vernietiging volgens een Egyptoloog niets te maken met haar geslacht of het doelbewust uitwissen van haar bestaan. In plaats daarvan werden de standbeelden van Hatsjepsoet 'gedeactiveerd' om hun vermeende bovennatuurlijke krachten te neutraliseren.
Hatsjepsoet (die regeerde rond 1473 tot 1458 v.Chr.) was een farao die bekend stond om de opdracht voor een prachtige tempel bij Deir el-Bahri, nabij het oude Thebe (het huidige Luxor). Ook gaf ze opdracht tot een succesvolle expeditie van Egypte naar een land genaamd "Poent", waarvan de precieze locatie nog altijd een onderwerp van debat is. Ze was de vrouw en halfzus van farao Thoetmosis II (regeerde rond 1492 tot 1479 v.Chr.) en zou eigenlijk alleen als regent voor haar stiefzoon Thoetmosis III dienen. In plaats daarvan werd ze echter zelf farao, met Thoetmosis III als een co-regent met beperkte macht.
Persoonlijke vete of ritueel?
Na Hatsjepsoets dood werden veel van haar standbeelden opzettelijk gebroken, waaronder op de site van Deir el-Bahri. Hier vonden archeologen in de jaren 1920 en 1930 gebroken resten van haar standbeelden, begraven in putten. Eerdere theorieën schreven deze vernielingen toe aan orders van Thoetmosis III, als een vorm van vergelding na Hatsjepsoets overlijden. De nieuwe studie suggereert echter dat deze standbeelden op dezelfde manier 'ritueel gedeactiveerd' werden als standbeelden van andere farao's.
Jun Yi Wong, een doctoraatskandidaat in Egyptologie aan de Universiteit van Toronto, onderzocht voor de studie archiefdocumenten van de standbeelden uit Deir el-Bahri die in de jaren '20 en '30 werden gevonden. Wong ontdekte dat de standbeelden niet in het gezicht werden stukgeslagen en dat hun inscripties niet werden vernietigd. In plaats daarvan werden ze gebroken bij hun nek, middel en voeten, een patroon dat ook is waargenomen bij standbeelden van andere Egyptische farao's tijdens een proces dat moderne Egyptologen 'rituele deactivering' noemen.
De oude Egyptenaren zagen koninklijke standbeelden "als machtige en misschien zelfs levende entiteiten", legde Wong uit. Wanneer een farao stierf, was het gebruikelijk voor de oude Egyptenaren om hun standbeelden te deactiveren door ze op hun zwakke punten te breken, zoals de nek, middel en voeten. "Gedeactiveerde standbeelden zijn op meerdere plaatsen in Egypte en Soedan gevonden", aldus Wong. "Een van de bekendste vondsten in de geschiedenis van de Egyptische archeologie is de Karnak Cachette, waar honderden standbeelden van farao's uit verschillende eeuwen in één enkel gebied werden gevonden.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Politieke noodzaak
Dit betekent niet dat Hatsjepsoet na haar dood geen slachtoffer werd van politieke vervolging. "Er bestaat geen twijfel over dat Hatsjepsoet wel degelijk een vervolgingscampagne onderging, op veel monumenten in heel Egypte zijn haar afbeeldingen en namen systematisch weggehakt", zegt Wong. "We weten dat deze vervolgingscampagne werd geïnitieerd door Thoetmosis III, maar we zijn niet precies zeker waarom."
Het feit dat haar standbeelden in Deir el-Bahri normaal werden gedeactiveerd, terwijl afbeeldingen en inscripties van haar op andere plaatsen op een meer gewelddadige manier werden aangevallen, suggereert dat de vervolging die zij onderging mogelijk niet om persoonlijke redenen was. Ook standbeelden van andere farao's ondergingen rituele deactivering, schreef Wong. Dit onderscheid suggereert dat Thoetmosis III mogelijk het gevoel had dat hij Hatsjepsoet om politieke redenen moest vervolgen, bijvoorbeeld vanwege zorgen van zijn aanhangers over haar heerschappij.
"Vroege Egyptologen namen aan dat Thoetmosis III een intense haat tegen Hatsjepsoet moet hebben gehad, maar dit is waarschijnlijk niet accuraat," concludeert Wong. "De behandeling van de standbeelden, bijvoorbeeld, suggereert dat Thoetmosis III gemotiveerd werd door ritualistische en praktische factoren, in plaats van persoonlijke animositeit." Thoetmosis III "zou beïnvloed zijn door politieke overwegingen, zoals de vraag of de regering van Hatsjepsoet schadelijk was voor zijn nalatenschap als farao," aldus Wong.
