Nederlandse archeoloog Femke Reidsma ontwikkelde een nieuwe techniek voor het analyseren van hoe onze voorouders vuur gebruikten. Hoewel iets abstracts als vuur misschien triviaal lijkt in de archeologie, kan het ons veel vertellen over de menselijke evolutie. De aan- of afwezigheid van vuur in bepaalde situaties vertelt ons niet alleen of er bijvoorbeeld voedsel gekookt werd en of het werd gebruikt om mensen warm te houden en het landschap te beïnvloeden, maar het gebruik van vuur is ook een indicatie van ontwikkeling van taal en cultuur, aldus Reidsma in een persbericht. Ze zag dat we niet de juiste conclusies trokken wanneer resten - verhitte botten - in deze studie, onder bepaalde omstandigheden onder de grond hebben gezeten. Ze ontwikkelde daarom een toolkit zodat archeologen in de toekomst beter kunnen vaststellen of er op prehistorische vindplaatsen wel of geen vuur is gemaakt.

Afwezigheid vuursporen

Normaal gaat archeologie vooral over objecten of sporen die aanwezig zijn op een vindplaats, maar deze studie van Reidsma gaat juist over het afwezige. Ze ontdekte namelijk dat de afwezigheid van sporen van vuur helemaal niet hoeft te betekenen dat er nooit vuur is geweest. De bodem, en de artefacten die erin liggen reageren namelijk op elkaar. Reidsma ontdekte dit door botmateriaal op verschillende manieren te verbranden, met of zonder zuurstof, en deze te laten interacteren met verschillende pH-waarden. Ze gebruikte botten, omdat dit regelmatig voorkomende vondsten zijn op plekken waar is gekookt. De bodem kan verschillende chemische samenstellingen hebben, en dus ook verschillende pH-waarden, en verhitte botten reageren verschillend op andere pH-waarden. Vervolgens verwekte Reidsma van de onderzoeksresultaten in een referentie-dataset, om nauwkeurig te kunnen vergelijken wat er met verhitte botten in de bodem is gebeurd. Zo hoeft het ontbreken van sporen van vuur niet te betekenen dat het uitgesloten moet worden dat er vuur is geweest.

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

Materiële cultuur

De aanwezigheid van vuur wijst niet alleen op menselijke activiteit, maar heeft ook implicaties voor de ontwikkeling van (prehistorische) taal en cultuur. Reidsma schrijft aan de redactie van Archeologie Online: ‘Er zijn ethnografische studies, maar ook onderzoeken in de psychologie, die erop wijzen dat bepaalde vormen van taal en cultuur zich waarschijnlijk ontwikkeld hebben rondom kampvuren. Het gaat dan bijvoorbeeld om verhalen vertellen en socialer gedrag, en deze observaties hebben weer implicaties voor de ontwikkeling van ons sociale brein.’

Deze ontwikkelingen zijn niet direct bewaard gebleven: een ontwikkeling is namelijk niet vast te leggen in een enkel verbrand bot, en er zijn weinig tot geen geschreven bronnen hierover. Reidsma spreekt daarom over vuur als een proxy. Dat is een indirecte manier om bepaalde archeologische theorieën aannemelijk te maken en zo de geschiedenis dichterbij te brengen en begrijpelijk te maken.

Meer dan een vuurtje

Wat zie je als je gevraagd wordt om aan een kampvuur te denken? Waarschijnlijk een vuurtje met houtblokken, een kring mensen eromheen, gezelligheid. Marshmellows misschien? Precies zo was het vroeger natuurlijk ook. De marshmellows waren toen misschien eerder stukken vlees, maar het principe is vergelijkbaar. Mensen zijn sociale wezens, en als er een gezamenlijke activiteit plaatsvindt, zoals samen eten bij een kampvuur, wordt er uiteraard ook gepraat.

Dit is waarom Reidsma spreek over vuur als een proxy: ‘Als we kunnen aantonen dat bepaalde vroege mensachtigen, bijvoorbeeld Neanderthalers of de nog oudere Homo erectus, vuur gebruikten en tijd rond kampvuren doorbrachten, dan komen we een stapje dichterbij begrijpen waar en wanneer de ontwikkeling van taal en cultuur begonnen is. En dan komen we heel mooi uit bij mijn onderzoek. De aanpak die ik ontwikkeld heb maakt het mogelijk om het effect van conservering en menselijk gedrag uit elkaar te halen, en om vuurgebruik archeologisch nauwkeuriger te kunnen traceren en reconstrueren. Hiermee kunnen we dus op zoek naar de archeologische data om ideeën over onze evolutie uit andere disciplines te toetsen en te onderbouwen.’

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!