Een van de munten met de beeltenis van Sponsianus, die volgens nieuw onderzoek vermoedelijk wel degelijk authentiek is
Pearson et al., 2022, PLOS ONE, CC-BY 4.0
‘Valse’ Romeinse gouden munt van onbekende keizer Sponsianus blijkt toch echt
Een aantal Romeinse gouden munten uit Transsylvanië (Roemenië) waarvan lang gedacht werd dat het vervalsingen waren, zijn bij een nieuw onderzoek toch authentiek verklaard. Op een van de munten is een afbeelding te zien van een onbekende keizer genaamd Sponsianus, die verder in geen enkele andere historische bron voorkomt. Hierom ging men er tot nu toe van uit dat deze keizer een verzonnen figuur was, maar deze nieuwe studie suggereert dat hij mogelijk echt bestaan heeft en in de jaren 260 over de Romeinse provincie Dacië heeft geheerst.
Deze munten werden in 1713 gevonden in Transsylvanië, een gebied dat een groot deel van de tweede en derde eeuw na Christus deel uitmaakte van de Romeinse provincie Dacië. Vier exemplaren uit deze vondst bevatten een portret met daarnaast de inscriptie ‘IMP Sponsianus’. Hier staat ‘IMP’ voor imperator, oftewel keizer. Hoewel deze gouden munten sterk leken op Romeinse aurei, verschilden ze op een aantal belangrijke punten sterk van hun tijdgenoten. Zo zijn de beeltenissen op de munten ruw afgewerkt en de inscripties zijn slordig gegraveerd. Daarom concludeerden experts halverwege de negentiende eeuw dat ze slecht gemaakte vervalsingen waren, bedoeld om muntverzamelaars op te lichten.
Nieuw onderzoek
In de 150 jaar daarop bleef dit de dominante opvatting onder wetenschappers, maar nieuw onderzoek van het University College London brengt hier nu mogelijk verandering in. Uit deze in PLOS One gepubliceerde studie zou namelijk blijken dat de munten wel degelijk uit de derde eeuw na Christus stammen.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Voor deze studie onderzochten de onderzoekers vier munten uit de vondst, waarvan één exemplaar met de afbeelding van Sponsianus. Deze munten bekeken ze onder meer via krachtige microscopen in zowel zichtbaar als ultraviolet licht. Ook werden de exemplaren onderzocht met spectroscopische technieken. Dit zijn technieken waarmee wetenschappers kunnen achterhalen welke golflengten van het licht geabsorbeerd en weerkaatst worden. Ten slotte deden de onderzoekers ook een chemische analyse. Ter vergelijking voerden ze dezelfde observaties uit op twee Romeinse munten waarvan de echtheid al onomstotelijk vaststond.
De onderzochte munt, met de beeltenis van Sponsianus
The Hunterian, University of Glasgow.
Munten zijn toch 'echt'
Dit leverde een aantal verrassende ontdekkingen op. Zo namen de onderzoekers bijvoorbeeld slijtagesporen waar op de munten, die normaal gesproken worden aangetroffen op geldstukken die langere tijd in circulatie zijn geweest. Daarnaast werden er ook mineralen op de geldstukken aangetroffen die men zou verwachten als de geldstukken eeuwen onder de grond hadden gelegen en vervolgens weer aan lucht waren blootgesteld. Op basis van dit alles concludeerden de onderzoekers dan ook dat de geldstukken dus waarschijnlijk toch ‘echt’ zijn. En dat zou dus ook betekenen dat Sponsianus vermoedelijk heeft bestaan.
Wie was Sponsianus dan?
Afgezien van de vier muntstukken komt Sponsianus in geen enkele historische bron voor. Dit maakt het lastig om te bepalen wie deze onbekende ‘keizer’ nu precies was. De auteurs van de studie hebben hier echter wel een theorie over. Volgens de onderzoekers was Sponsianus waarschijnlijk een legercommandant in de Romeinse provincie Dacië. Dit gebied (dat voor het grootste deel in het hedendaagse Roemenië ligt) werd in 106 na Christus geannexeerd door het Romeinse Rijk. Al vanaf de inlijving werd Romeins Dacië continu door problemen geplaagd; ze lag in een verlaten uithoek van het Rijk en werd omringd door vijandige stammen, wat het lastig maakte om dit gebied te behouden. En dat wilden de Romeinen graag, aangezien de regio rijk was aan goudmijnen. Daarom werd Dacië zwaar versterkt met militairen.
Kaart van Romeins Dacië (donkerrood)
Thomas Pusch, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Eerder archeologisch onderzoek wijst erop dat Dacië rond 260 afgesneden raakte van de rest van het Romeinse Rijk, als gevolg van de burgeroorlogen tijdens de crisis van de derde eeuw. Hierdoor bleven de Romeinse soldaten in het gebied geïsoleerd en omsingeld door vijanden achter. Volgens de onderzoekers is het waarschijnlijk dat Sponsianus in deze chaotische tijden de macht in Dacië overnam. Hierbij zou hij het plaatselijk gewonnen goud hebben gebruikt om zelf munten te laten slaan, waarvan een aantal zijn beeltenis droeg. Jesper Ericsson (coauteur van de studie) legt dit verder uit: “Onze interpretatie is dat hij [Sponsianus] de leiding overnam om de Romeinse militairen en burgers te beschermen, aangezien ze toen volkomen van de buitenwereld afgesneden waren. Om weer een functionerende economie te creëren, hebben ze toen besloten hun eigen munten te slaan.”
Machtssymbool
Een aantal van deze zelfgeslagen munten droeg hierbij de beeltenis van Sponsianus. Op zich is dit niet zo vreemd, aangezien munten destijds belangrijke machtssymbolen waren. Bovendien verklaart dit ook waarom de stijl van de munten zo verschillen van andere Romeinse exemplaren. “Zij [in Dacië] hebben mogelijk niet geweten wie de keizer was, aangezien het Romeinse Rijk toen in een burgeroorlog verwikkeld was. Wat ze toen nodig hadden, was een militaire opperbevelhebber, die de afwezigheid van Rome kon opvullen,” aldus Paul Pearson, hoofdauteur van de studie. Uiteindelijk trokken de Romeinen zich ergens tussen 271 en 275 geheel uit Dacië terug, waarna de regio voorgoed verloren ging voor hun imperium.
Nu de echtheid van de vier munten is vastgesteld, krijgen ze ook eerherstel. Nadat ze bijna anderhalve eeuw in een depot hebben gelegen, worden ze nu tentoongesteld in het Hunterian Museum in Glasgow. De verwachting is dat ook de andere drie munten met Sponsianus’ portret in de toekomst tentoon worden gesteld in andere musea.
Bronnen: BBC, PLOS One, VRT, Eurekalert
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
