Archeoloog Marc-André Bernier op onderzoek in het wrak
Brett Seymour/Parks Canada.
Race tegen de klok: archeologen onderzoeken mysterieus scheepswrak voordat het instort
Onderzoekers van het scheepswrak van de ‘Erebus’ in de Canadese Noordelijke IJszee staan voor een race tegen de klok. Het Britse schip, dat in 2014 werd gevonden nabij King William Island, kwam in 1846 vast te zitten in het ijs en zonk uiteindelijk naar de zeebodem. Het scheepswrak is nog altijd een bron van talloze archeologische vondsten. Vanwege hevigere en frequentere stormen door de gevolgen van klimaatverandering, loopt het schip nu echter flinke schade op. Hierdoor zal het wrak volgens de archeologen uiteindelijk instorten, waardoor verder onderzoek onmogelijk wordt. Daarom proberen de onderzoekers zo veel mogelijk over het wrak te weten te komen voordat het te laat is.
Tekst: Thomas van Roijen
Klimaatverandering in de Arctische Oceaan
Je zou bijna denken dat de verhoogde zeewatertemperaturen door klimaatverandering het archeologisch onderzoek in de Arctische Oceaan juist vergemakkelijken. Het zeewater is namelijk voor een kortere periode (of soms helemaal niet meer) dichtgevroren, waardoor duikers gemakkelijker aan het werk kunnen. Milieuverandering in de regio leidt echter ook tot extremere weersomstandigheden, veranderende oceaanstromen en frequentere en zwaardere stormen die langer aanhouden. Zo kende januari 2022 de zwaarste Arctische cycloon die ooit gemeten en waren er in november 2023 drie stormen die kort na elkaar over de Arctische Oceaan raasden.
Archeoloog Marc-André Bernier onderzoekt een zeekist in het wrak
Brett Seymour/Parks Canada.
Erebus staat op instorten
De hevige stormen en het onstuimige water beschadigen het wrak van de Erebus, dat zich slechts 11 meter onder zeeniveau bevindt. Hierdoor is een deel van het dek onlangs nog ingestort, hellen andere delen van het schip gevaarlijk over en schuurt sediment langs de romp. Volgens het door de Canadese regering ingeschakelde archeologieteam, gaat de staat van het wrak zo hard achteruit dat onderzoek doen gevaarlijker en uiteindelijk onmogelijk wordt. Daarom hebben de duikers nu duizenden foto’s gemaakt om 3D-modellen te ontwikkelen. Zo willen ze in kaart brengen hoe de staat van het wrak is verslechterd en de komende jaren verder zal verslechteren.
Een pistool van de Britse Royal Navy dat werd gevonden aan boord van de Erebus
Brett Seymour/Parks Canada.
Rijk aan vondsten
Ook proberen de onderzoekers ondanks het instortingsgevaar nog zo veel mogelijk vondsten uit het wrak op te duiken, voordat het wrak helemaal in elkaar klapt. En met resultaat: vorig jaar borgen de archeologen honderden objecten, waaronder pistolen, munten, schoenen, afgesloten medicijnflessen met inhoud, kisten met persoonlijke eigendommen, navigatie-instrumenten en onderzoeksinstrumenten zoals een werkende thermometer. Via de vondsten hopen de onderzoekers te achterhalen hoe het schip in 1846 precies is vast komen te zitten in het ijs. Hoe dit heeft kunnen gebeuren is namelijk nog altijd een groot mysterie.
Een spoel van een hengel die aan boord van de Erebus werd gevonden
Brett Seymour/Parks Canada.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
De gedoemde expeditie van John Franklin
Vlak na de Europese ontdekking van het Amerikaanse continent in de late vijftiende eeuw, werden er meerdere expedities gestart om de zogenaamde Noordwestelijke Doorvaart te vinden. Dit is de verbinding tussen de Atlantische- en Grote Oceaan die zich in de Noordelijke IJszee boven Canada bevindt. De Europese mogendheden hoopten dat wanneer zijn deze doorgang zouden vinden er een snellere vaarroute tussen Europa en Oost-Azië ontstond. De Noordelijke IJszee boven Canada is echter bezaaid met eilanden en verraderlijke ijsschotsen en vriest regelmatig dicht. Hierdoor faalden veel expedities of werden ze noodgedwongen gestaakt. Pas in 1906 slaagde de Noor Roald Amundsen erin om de Noordwestelijke Doorvaart succesvol te bevaren.
Een schilderij van François Etienne Musin van het vastgeraakte schip de Erebus
François Musin, publiek domein, via Wikimedia Commons.
In de lente van 1845 stak een Britse expeditie van wal uit Engeland om de Noordwestelijke Doorvaart te vinden. De expeditie werd geleid door officier John Franklin, die het bevel voer over de schepen Erebus en Terror en hun totale bemanning van 129 opvarenden. Ter hoogte van King William Island kwamen beide schepen in 1846 vast te zitten in het ijs. Via de gevonden botten van enkele schipbreukelingen en achtergelaten documenten op het eiland, weten we dat zr daar hebben geprobeerd te overleven. De voltallige bemanning kwam echter om om door honger, onderkoeling en scheurbuik.
Erebus en Terror gevonden
Meerdere zoekacties naar de gedoemde expeditie in de jaren erna keerden zonder resultaat terug. Zo’n 170 jaar na de noodlottige schipbreuk werden de wrakken van de Erebus en Terror gevonden, respectievelijk in 2014 en 2016. Tien jaar na de vondst van de Erebus is het nog steeds onduidelijk hoe de expeditie vast kwam te zitten in het ijs en waarom het de schepen niet meer lukte los te komen. Daarom is verder onderzoek essentieel om te achterhalen wat er precies is gebeurd.
Een schilderij van William Smyth van het vastgeraakte schip de Terror
National Maritime Museum, Publiek domein, via Wikimedia Commons.
Het wrak van de Terror ligt met 24 meter onder zeeniveau een stuk dieper dan dat van de Erebus, en is zo minder vatbaar voor onstuimig noodweer en hoge golven. De focus van archeologen ligt nu dus vooral op het wrak van de Erebus, voordat dit onmogelijk wordt gemaakt door de elementen.
