In 2020 werd er in het Deense Vindelev een goudschat uit de vijfde eeuw na Christus opgegraven met onder andere gouden sieraden. Runologen waren in staat om één van de inscripties op een sieraad te ontcijferen en het bleek te gaan om de oudste vermelding van de Noordse oppergod Odin. Het gaat om de tekst ‘Hij is Odins man’, naast een portret. Wie de man op het portret is, is onduidelijk, maar hij droeg in elk geval de naam ‘Jaga’ of ‘Jagaz’. Deze vondst verslaat de vorige oudste vermelding van Odin met 150 jaar.

Runologisch onderzoek

De runen zijn gevonden op een zogenoemd bracteaaat. Een bracteaat is een eenzijdig gegraveerde munt die meestal aan een ketting om de nek werd gedragen, als een soort amulet.  De ontdekking van de betekenis van de runen werd gedaan door runoloog en tekstwetenschapper van het Deense Nationaal Museum Lisbeth Ilmer, en taalkundige Krister Vasshus. Ilmer, in een persbericht van het museum: ‘In de 20 jaar dat ik runoloog ben voor het Nationaal Museum, heb ik nooit zo’n moeilijk te vertalen rune gezien. Het is een fantastische ontdekking, want het brengt de Noordse mythologie helemaal terug naar de 5^e eeuw. Deze vertaling zorgt er tevens voor dat er allerlei andere – eerder onvertaalbare – runen kunnen worden vertaald.’

Het origineel

De vertaling van de runen heeft nu al wat mysteriën opgelost. Tussen de vondst in Vindelev zat ook een kopie van het ontcijferde bracteaat. Deze kopie is van slechte kwaliteit en waarschijnlijk door iemand gemaakt die niet veel verstand had van runen. Na wat vergelijkingswerk blijkt dat dit niet de enige kopie was. Het Nationaal Museum was al 170 jaar in bezit van een derde kopie, die gevonden werd bij Bolbro. Niet eerder wisten wetenschappers deze kopie te vertalen, totdat het origineel afgelopen jaar op hun tafel kwam te liggen.

Jaga(z)?

Naast de vaak onvertaalde runen zijn er geen geschreven bronnen uit het Denemarken van de 5^e eeuw. Het is daarom (nog) niet te achterhalen wie er wordt bedoeld met Jaga(z). Wel denken de onderzoekers dat het iemand was van hoge status, mogelijk een lokale heerser. Dat idee komt door de opvallende dikte van de gevonden bracteaten. Eerder ontdekte bracteaten waren in de regel nogal dun, terwijl dit exemplaar een stuk groter en dikker is. De onderzoekers speculeren dat het bracteaat als een soort vroegmiddeleeuwse burgemeestersketting werd gedragen. Die moesten doorgaans de zegen van oppergod Odin hebben om te regeren, en deze had dat overduidelijk: ‘Hij is Odins man’.

Het bracteaat wordt tentoongesteld in het Nationaal Museum van Denemarken in de expositie Jacht naar de Deense geschiedenis. Hier lees je meer over deze expositie.