In de Oudorperpolder in Alkmaar liggen resten van een middeleeuws kasteel onder de grond. Deze resten zijn eind vorig jaar al gevonden, maar na geofysisch en historisch-archeologisch onderzoek is er nóg iets ontdekt! Het kasteel had namelijk een barbacane, een soort versterkte buitenpost. Dit is heel uniek, aangezien er in Nederland verder geen andere barbacanes - die bij een kasteel horen - zijn aangetroffen.

Mysterieuze bijgebouwen

Tijdens het geofysisch onderzoek, uitgevoerd door Saricon B.V. in samenwerking met gemeente Alkmaar, zijn er nieuwe structuren gevonden die niet pasten bij het eerdere beeld van het kasteel. Na de vondst zijn er historische bronnen geraadpleegd om de verschillende structuren te verklaren. Daar kwam al naar boven dat er veel meer bijgebouwen waren, die niet passen op het huidige terrein, waaronder een haven en een grote voorburcht. Het terrein moet veel groter zijn geweest, voornamelijk in oostelijke richting. Daarnaast kwam er door het onderzoek ook meer duidelijkheid over de structuur en omvang van de gebouwen. In grafelijke rekeningen uit 1445 kwam het verlossende woord: het mysterieuze gebouw was een barbacane.

Een unieke vondst

De beschrijving van de barbacane uit de grafelijke rekeningen is de allereerste en alleroudste vermelding van een barbacane bij een kasteel in Nederland. Barbacanes komen veel voor in Engeland en Frankrijk. Ook zijn er barbacanes in Nederland gevonden, maar nog nooit eerder bij een kasteel. Hoe de barbacane er precies uit heeft gezien, is vooralsnog onbekend, maar het gebouw is mogelijk vergelijkbaar met de Barbacane Porte Saint-Pierre in Caen of de Ponttor in Aken.

Gebruikte technieken

In het onderzoek is gebruik gemaakt van niet-destructieve manieren om de bodem te onderzoeken. Dit houdt in dat er niet wordt opgegraven, daardoor kan er ook niets verloren gaan. Aan de hand van grondmetingen worden de contrastverschillen vastgesteld. Hierdoor kunnen eventuele structuren onder de grond ontdekt worden. Het terrein is een archeologisch rijksmonument geworden, hierdoor kan er ongestoord onderzoek worden uitgevoerd en de archeologische resten worden beschermd.

Waarom is de barbacane hier gevonden?

De verklaring kan gezocht worden bij de relatie tussen Floris V, graaf van Holland en Zeeland, en de Engelse koning Edward I. Deze koning liet enorm veel barbacanes bouwen in zijn koninkrijk. Het is mogelijk dat Floris V hier zijn inspiratie heeft opgedaan, toen besloot ook in Alkmaar zo’n barbacane te laten bouwen.

Geschiedenis

Het kasteel de Middelburg is rond 1282 door Floris V opgericht. Deze graaf kwam uit Leiden en was de zoon van Willem II van Holland. Willem II regeerde over alle gewesten in de Noordelijke Nederlanden, met uitzondering van West-Friesland. Zij wilden niet onder Willem’s gezag horen: dit zorgde dan ook voor veel conflicten. Zijn zoon Floris ging na zijn dood verder met de strijd. Hij liet veel dwangburchten bouwen, waaronder de Middelburg. In 1517 werd het kasteel vernietigd door de Friese krijgsheer Grote Pier en zijn rebellenleger. Het kasteel werd afgebroken en de resten werden verkocht.

Klik hier voor een video over Kasteel de Middelburg en de barbacane vondst

Bronnen

• Gemeente Alkmaar: Eerste Nederlandse barbacane ontdekt bij kasteel in Alkmaar
• NH nieuws: Uniek in Nederland: Alkmaars kasteel had een barbacane en dat is ‘ontzettend gaaf’

Afbeelding

• Saricon, Ferry van den Oever: Barbacane met annotatie