Archilles sleept het lichaam van Hector achter zijn strijdwagen. Een scène uit Homerus' Ilias
Publiek domein.
Heeft de Trojaanse Oorlog echt plaatsgevonden?
We kennen natuurlijk allemaal het verhaal uit de Griekse mythologie over Troje en de Trojaanse Oorlog. De 10-jarige oorlog om Helena, koningin van Sparta, die werd geroofd door de Trojaanse prins Paris. De bekendste verteller van dit verhaal is de Griekse dichter Homerus (ca. 800 v.Chr. – ca. 750 v.Chr.), die over Troje vertelt in zijn vroeg-Griekse epos de Ilias. Hoewel de oude Grieken dit verhaal waarschijnlijk zeer serieus namen en het als waargebeurd ervoeren, beschouwden latere geschiedkundigen en archeologen het als een totale mythe. Hoe zit dat nu? Hoeveel van de Trojaanse Oorlog heeft echt plaatsgevonden?
De Mythe
Laten we allereerst het verhaal kort samenvatten. Het begint bij het huwelijksfeest van koning Peleus en de zeenimf Thetis, waar alle goden voor zijn uitgenodigd. Alleen Eris, godin van twist en tweedracht, is niet uitgenodigd. Uit wraak gooit Eris een appel, met daarop ‘voor de mooiste’ geschreven, de feestzaal in. Haar plan slaagt, aangezien drie godinnen, Hera, Athena, en Aphrodite, alledrie vinden dat de appel aan hen toebehoort.
De oppergod Zeus wordt om zijn mening gevraagd, maar hij schuift de moeilijke beslissing af op Paris, zoon van de Trojaanse koning Priamos. De drie godinnen beloven Paris daarop van alles om zo zijn keuze te winnen. Aphrodite’s aanbod is echter het aantrekkelijkst; de liefde van de beeldschone Helena, vrouw van de Spartaanse koning Menelaüs. Paris kiest Aphrodite en reist later af naar Sparta, waar hij warm verwelkomd wordt door Helena en Menelaüs. Met Aphrodites hulp wordt Helena verliefd op Paris en vertrekken de nieuwe geliefden in het geheim naar Troje.
Het oordeel van Paris
Peter Paul Rubens (1577 - 1640)
ARCHEOLOGIE ONLINE IS VAN DE MAKERS VAN ARCHEOLOGIE MAGAZINE, MEER WETEN OVER DIT PRACHTIGE MAGAZINE? KLIK HIER!
Als Menelaüs hier achter komt is hij woest. Zijn broer, koning Agamemnon van Mycene, raad hem aan om de oorlog aan Troje te verklaren. Menelaüs volgt de raad van zijn broer op en roept alle koningen van Griekenland bijeen om ten strijde te trekken tegen Troje. Een bloedige 10-jarige oorlog volgt, die eindigt wanneer Odysseus, koning van het Griekse eiland Ithaka, de list van het Paard van Troje bedenkt. Het paard wordt aan de Trojanen voorgehouden als geschenk, maar in werkelijkheid zitten er Griekse soldaten in verstopt. Wanneer het ‘geschenk’ binnen de poorten van de stad gehaald wordt, kunnen de soldaten de poorten van binnenuit openen en de rest van het Griekse leger binnenlaten, waarna Troje compleet verwoest wordt.
Wanneer Menelaüs Helena aantreft in Troje, wil hij haar in eerste instantie vermoorden. Echter, bij het terugzien van haar man wordt Aphrodite’s betovering verbroken en gaat Helena weer van Menelaüs houden. De Spartaanse koning kan het niet over zijn hart verkrijgen om haar te doden en neemt haar mee terug naar Sparta, waar ze samen oud worden.
Het is waarschijnlijk een veilige aanname dat er niet daadwerkelijk een huwelijksfeest heeft plaatsgevonden met hooggeplaatste gasten zoals Zeus of Aphrodite. Ook kunnen we sprookjes over betoveringen en magie met een gerust hart opzijschuiven. Maar heeft de stad Troje wel echt bestaan? En heeft daar echt een grootse oorlog plaatsgevonden? Waarschijnlijk wel.
De ontdekking van Troje
In de negentiende eeuw gingen de meeste archeologen er lange tijd van uit dat het bestaan van de stad Troje en de oorlog een compleet fabeltje was. In 1868 kwam hier echter verandering in, toen de Duitse amateur-archeoloog Heinrich Schliemann het boek Ithaka, der Peloponnesus und Troja publiceerde. Hierin betoogde hij dat Hisarlık, een archeologische vindplaats in het westen van Turkije, het eigenlijke Troje was. Schliemann was zeker niet de eerste die deze theorie aandroeg. Dat was de Schotse journalist en geoloog Charles Maclaren, die dezelfde theorie al in 1822 gepubliceerd had. Maclarens bewering werd destijds echter niet serieus genomen.
Heinrich Schliemann in 1887
Universiteitsbibliotheek van Heidelberg (CC BY-SA 4.0)
Schliemann voerde bij Hisarlık archeologische opgravingen uit en stuitte daarbij op restanten van verschillende steden. De locatie bleek duizenden jaren bewoond te zijn geweest. Tijdens deze millennia werd ‘Troje’ meermaals vernietigd, waarna er bovenop de puinhopen van de verwoeste stad weer een nieuwe stad werd gebouwd. Soms vond deze verwoesting plaats door oorlog, soms door natuurrampen zoals aardbevingen. Schliemann vond op de laatste dag van zijn opgravingen ook goud, wat hij identificeerde als de Goudschat van Priamos (de Trojaanse koning uit het verhaal van de Trojaanse Oorlog). Dit bleek later echter incorrect, aangezien de goudschat veel ouder bleek te zijn dan wanneer de Trojaanse Oorlog plaats zou hebben gevonden. De oorlog zou volgens Homerus namelijk in 1184 v.Chr. begonnen zijn, terwijl de goudschat uit ca. 2500 v.Chr. bleek te komen. Al bleek het dat Schliemann er wel vaker naast zat met zijn archeologische bevindingen, maakte Ithaka, der Peloponnesus und Troja de theorie dat Troje echt bestaan had weer gangbaar.
Geen twijfel mogelijk dat Troje echt bestond
Van 1932 tot 1938 deed de Amerikaanse archeoloog Carl Blegen onderzoek bij Hisarlık. Hij concludeerde dat er in totaal negen steden op deze locatie bestaan hadden. (Tegenwoordig onderscheiden archeologen tien steden. Deze worden gekenmerkt als Troje I tot en met Troje X. Men denkt dat de locatie bewoond was van ca. 2920 v.Chr. tot de 14de eeuw n.Chr.) In 1961 publiceerde Blegen het boek Troy and the Trojans waarin hij schreef “Er is vandaag de dag geen twijfel meer mogelijk (...) dat er daadwerkelijk een Trojaanse Oorlog heeft plaatsgevonden, waarin een coalitie van Achaeërs [Grieken], of Myceners onder één koning vochten tegen Troje en haar bondgenoten.” Zijn beweringen werden niet door alle archeologen even enthousiast ontvangen, maar zijn boek was een teken van een gevestigde en heersende opvatting over Troje: de stad heeft echt bestaan en de Trojaanse Oorlog ook.
Carl Blegen in 1922
Publiek domein
Troje was veel groter dan gedacht
De Duitse archeoloog Manfred Korfmann was in 1988 de eerste archeoloog na Blegen die weer toestemming kreeg om opgravingen bij Hisarlık uit te voeren. Hier zou hij onderzoek blijven verrichten tot aan zijn dood in 2005. Onder zijn leiding werd archeologisch bewijs gevonden dat de zevende stad (ook wel Troje VII genoemd) rond 1180 v.Chr. verwoest is na een belegering. Zo zijn er uit deze tijd slingerkogels gevonden, evenals skeletten van slachtoffers die gewelddadig aan hun einde kwamen.
Dit komt grofweg overeen met Homerus’ periodisering van de Trojaanse Oorlog, waardoor vele archeologen nu denken dat Troje VII het Troje van Homerus’ Ilias is. Er is echter één probleem met deze theorie. Mycene zou volgens het verhaal een leidende rol hebben gehad in de Trojaanse Oorlog, maar Mycene was ten tijde van Troje VII al verwoest. Daarom zou Troje VI (ca. 1700 -1240 v.Chr.) een geschiktere stad zijn om het ‘werkelijke’ Troje te zijn. Volgens Carl Blergen is Troje VI echter verwoest door een aardbeving.
De belangrijkste lagen en vondsten van Troje
Publiek domein
Uit Korfmanns onderzoek bleek ook dat de bronstijdnederzettingen van tussen ca. 1700 - 950 v.Chr. veel groter waren dan voorheen aangenomen. Het waren - voor die tijd - bijzonder grote steden, die zeker regionale machten gevormd moeten hebben. Al in de dertiende eeuw v. Chr. beschikte de stad over stadsmuren en een indrukwekkende greppel van ongeveer 3,5 meter breed en 2 meter diep, uitgegraven in de kalksteen. Ook bleek dat Troje VI en VII vaak aangevallen zijn. Dat is af te zien aan de vele reparaties die in de loop der eeuwen zijn uitgevoerd bij de muren en gebouwen uit de bronstijdperiode. Wellicht zijn in het collectief geheugen van de klassieke oudheid dus meerdere oorlogen rondom Troje samengevoegd tot één grote oorlog.
Wat kunnen we bijna zeker vaststellen
Het is dus niet helemaal zeker of het verhaal van de Trojaanse Oorlog refereert aan één of meerdere oorlogen en of Troje VI of VII het ‘echte’ Troje is. Wel kunnen we tegenwoordig met (bijna 100%) zekerheid zeggen dat:
- Troje echt bestaan heeft en dat Hisarlık de ruïnes ervan vormen.
- Hier rond 3.000 v.Chr. de eerste nederzetting verscheen, waarna deze meermaals uitgroeide tot een belangrijke en machtige stad, die vervolgens herhaaldelijk verwoest en weer opgebouwd werd.
- Ergens in de tweede helft van het eerste millennium v.Chr. de stad voor de zevende keer werd verwoest en/of verlaten, waarschijnlijk als gevolg van een oorlog.
- Veel van wat Homerus beschrijft in zijn Ilias overeenkomt met archeologische vondsten van Troje VI en VII.
Bronnen: Archaeology, BBC (1) (2), Bulletin of the Institute of Classical Studies, The Journal of Hellenic Studies, Wikipedia (1) (2) (3).
