Tsantsa's in de vitrine van een curiosawinkel in Seattle.
Wikimedia Commons, door I. Jmabel.
Gekrompen hoofd uit de Amazone bewezen menselijk te zijn
Onderzoek heeft uitgewezen dat een gekrompen hoofd, ook wel ‘tsantsa’, uit het Amazoneregenwoud wel degelijk menselijk is. Deze tsantsa werd in 1940 aan het Chatham Kent Museum in Ontario, Canada gedoneerd. Omdat er ook veel vervalsingen van dit soort gekrompen hoofden van in omloop zijn, was tot deze studie onduidelijk of dit wel een ‘echt’ exemplaar was. Het onderzoek, volgens een nieuwe methode, werpt licht op een interessante oude traditie onder de inheemse Shuar- en Achuar-stammen in het oosten van Ecuador en het noorden van Peru.
Tsantsas
Een tsantsa is een gekrompen hoofd en een oud ceremonieel gebruik in het Amazonegebied. Omdat de Shuar- en Achuarstammen tot op heden nog relatief onaangetaste samenlevingen zijn en ze hun tradities uitsluitend mondeling doorgeven, is het lastig te achterhalen wat vroeger de exacte betekenis van een tsantsa was. Een aantal antropologen denkt dat tsantsa’s werden gemaakt om de ziel van dode vijanden op te sluiten. Anderen verhalen weer dat tsantsa’s van mensen werden gemaakt die hoog in de hiërarchie van de stam stonden.
Namaak-tsantsa’s
Een probleem omtrent het duiden van de tsantsa’s is de populariteit die ze verkregen. Toen missionarissen en in de 20e eeuw naar het Amazonegebied kwamen raakten ze gefascineerd door de gekrompen hoofden, en wilden ze hebben als souvenirs. Doordat er massaal vraag was naar de tsantsa’s, boden vervalsers ook neppe tsantsa’s aan, die niet in een ceremonie door de Shuar of Achuar waren gemaakt. Deze namaaktsantsas fabriceerden ze van geiten- of apenhoofden, en soms zelfs van menselijke hoofden uit lijkenhuizen. Deze vervalsingen zijn her en der verspreid in musea in Europa en Noord- en Zuid-Amerika. Voor wetenschappers rest de taak om te onderzoeken welke tsantsa’s echt zijn, en welke nep. De echte kunnen dan geretourneerd worden aan de Shuar en Achuar.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Identiteit
Maria Patricia Ordóñez, archeologe aan de Universiteit van San Francisco in Quito, Ecuador: ‘De tsantsa’s zijn een belangrijk onderdeel van wat de Shuar-tradities waren en hoe ze veranderden door verscheidene koloniale perioden. Vandaag de dag zijn ze een symbool van hun identiteit.’ Dit wordt beaamd door de forensisch antropologen. Die schrijven dat het gebruik van tsantsa’s door de jaren heen is veranderd door toedoen van de missionarissen. Die vonden het gebruik duivels en probeerden het te weren en verbannen. Rond 1950 wisten de meeste Shuar niet meer hoe ze het ritueel moesten uitvoeren of wilden het niet meer doen en in 1960 werd het verboden door de Ecuadoraanse overheid.
Micro-CT-scan
Om te achterhalen of de tsantsa in het Chatam Kent Museum echt was, voerde archeoloog Andrew Nelson een micro-CT-scan uit. Dit is een scan die lijkt op degene waarmee artsen in ziekenhuizen het inwendige scannen, maar dan veel kleiner en gedetailleerder. Omdat het gescande voorwerp gedraaid kan worden, wordt er daarnaast een foutloze 3D-kaart gemaakt. In de scan zag Nelson verschillende huidlagen en menselijke haarzakjes. Op basis hiervan concludeerde hij dat het inderdaad ging om een menselijk hoofd.
Micro CT-scan van de tsantsa
Andrew Nelson
‘De ruwheid van de randen van de snede in de achterkant van de schedel komt overeen met die in traditionele Shuar-rituelen werden gemaakt, maar het gebruik van modern stiksel in de snede, ogen en lippen suggereert dat het een commerciële productie is. De scan suggereert dat het onwaarschijnlijk is dat een sjamaan deze tsantsa heeft gemaakt en dat het in ceremonies is gebruikt, maar we weten het niet. Misschien zat er wel een verschil in hoe de Shuar en de Achuar tsantsa’s maakten, of maakten de stammen ze zelf voor commerciële doeleinden.’
Nelson is nog niet uitgescand, voor een wetenschapper is zoveel mysterie natuurlijk de droom.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
