Al in de middeleeuwen kon milieuvervuiling heftig zijn. Archeologen troffen in gletsjerijs in de Alpen sporen van loodvervuiling aan. De bron? Engelse loodmijnen uit de twaalfde eeuw.

Archeologen deden samen met klimaatwetenschappers en historici onderzoek naar resten van vervuiling in het ijs van de Colle Gnifetti glacier in de Alpen op de grens van Zwitserland en Italië. De wetenschappers haalden een ijskern uit de gletsjer, waarbij ze bij een achthonderd jaar oude ijslaag kwamen. Net als bij een boom met jaarringen, kunnen archeologen in zo’n ijskern verschillende lagen ijs herkennen en op die manier periodes onderscheiden. In deze ijskern troffen ze niet alleen verschillende lagen ijs aan, maar ook lagen met stof en chemicaliën.

Begin van middeleeuwse luchtvervuiling

In het ijs konden de archeologen heel nauwkeurig zien wanneer de vervuiling begon. Die gegevens werden vergeleken met historisch archiefmateriaal, waaronder Engelse belastinggegevens uit de twaalfde en dertiende eeuw. Wat bleek: tussen 1170 en 1216 bereikte de loodvervuiling in het ijs een enorme piek. En die periode kwam bijna naadloos overeen met een periode waarin volgens die archiefbronnen in Engeland veel loodmijnen openden.

Dat was ook een periode waarin de Engelse koningen Henry II, Richard I Leeuwenhart en Jan zonder Land grootschalige bouwprojecten in hun koninkrijk ondernamen, maar ook veel oorlog voerden. Om die enorme ondernemingen te financieren, werden in Engeland veel zilver- en loodmijnen gedolven. Van het zilver werden munten geslagen, maar ook het lood was belangrijk. Dat werd gebruikt als bouwmateriaal.

Net zo veel vervuiling als tijdens Industriële Revolutie

Op zich niks nieuws. Al eeuwen werden beide metalen voor exact die doeleinden gebruikt, maar in deze periode bereikte de vervuiling een enorme piek, die vergelijkbaar is met de pieken van vervuiling tijdens de Industriële Revolutie. De piek was echter niet heel erg eenduidig. In de vervuiling konden archeologen het komen en gaan van Engelse koningen terugzien. Als een koning verdween nam de loodproductie in Engeland af, en daalde de vervuiling een beetje, maar zodra een nieuwe monarch goed in het zadel zat, nam de productie en dus de vervuiling ook weer toe. Met het verdwijnen van Jan zonder Land nam de vervuiling ook weer af. Pas in de achttiende eeuw, toen in Engeland de Industriële Revolutie op gang kwam, bereikte de loodvervuiling weer zulke hoge waarden.

Het is voor het eerst dat een team van archeologen, historici en klimaatwetenschappers op zo’n manier samen hebben gewerkt bij het onderzoeken van gletsjerijs. Dat daarbij zulke nauwkeurige resultaten zijn geboekt, is op zichzelf al opzienbarend. Ook opzienbarend is dat er echt is vastgesteld dat grote luchtvervuiling niet alleen een product is van de industrialisering. Ook daarvoor was de vervuilende invloed van menselijke activiteit al op grote afstand merkbaar.

Het onderzoek naar de loodvervuiling in de gletsjer wordt gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Antiquity. Het onderzoek naar de ijskern is nog niet afgerond. Het team wil ook onderzoek doen naar sporen van klimaatverandering die in de ijskern te zien zijn.