Mocht je je altijd al afvragen hoe lang een voetreis naar Rome duurde, tijdens de hoogtijdagen van het Romeinse Rijk? Dan is daar nu misschien een antwoord op. Een nieuw digitaal project heeft een wegennet in kaart gebracht dat de bekende wegens van het Romeinse Rijk met maar liefst 60 procent uitbreidt. De online atlas brengt bijna 300.000 kilometer aan antieke wegen in kaart en lijkt op een soort Romeinse Google Maps.

Tekst: Rens van Maasakker

Ontstaan van het project

Het project, genaamd Itiner-e (afgeleid van het Latijnse woord voor reis), is het geesteskind van archeoloog Tom Brughmans van de universiteit van Aarhus in Denemarken en zijn internationale collega's. Zij gebruikten luchtfoto's, satellietbeelden, oude topografische kaarten en een berg historische studies om het wegennet, zoals het er rond 150 na Christus uitzag, in kaart te brengen.

Brughmans zag de noodzaak van het project vanuit een diepe frustratie, zo vertelt hij aan New Scientist: "Het is het raadselachtigste onderwerp in de Romeinse archeologie. We hebben een spreekwoord dat zegt: 'Alle wegen leiden naar Rome'. Dus waarom kan ik in vredesnaam niet alle Romeinse wegen downloaden? Waar zijn ze?"

De bestaande schattingen van het Romeinse wegennetwerk kwamen niet verder dan ongeveer 188.500 kilometer. Dankzij het nieuwe onderzoek is deze omvang nu opgelopen tot bijna 300.000 kilometer. Het is de eerste open dataset van zijn soort.

Wegen waar lang niet altijd recht

De heerwegen waren ontzettend belangrijk voor het Romeinse Rijk, zowel voor het snel verplaatsen van legers als voor de economie en het bestuur van het immense gebied. Het is echter een mythe dat de Romeinse wegen altijd kaarsrecht waren, stelt Catherine Fletcher van Manchester Metropolitan University. "Recht was niet altijd goedkoop of praktisch, zeker niet door bergachtig terrein. Vaak pasten de Romeinen een reeds bestaande route aan in plaats van een compleet nieuwe aan te leggen." Veel moderne wegen volgen dan ook nog altijd de loop van de veronderstelde Romeinse wegen, een teken van de enorme impact van dit netwerk, aldus archeoloog Adam Pažout.

Ondanks de indrukwekkende lengte van het in kaart gebrachte netwerk, onthullen de makers van Itiner-e een nuchtere waarheid: er bestaat veel onzekerheid. Hoewel het begin en einde van veel wegen goed bekend is, kan de exacte loop daartussen nog variëren. Van slechts 2,8 procent van de totale lengte van het wegennet is zeker dat het zich op of vlak bij het originele tracé bevindt.

De zenuwen van het imperium

De makers van Itiner-e benadrukken dat het belang van de wegen vaak wordt onderschat, omdat ze minder "glamoureus" zijn dan amfitheaters en gladiatoren. Toch waren zij de zenuwen van het Romeinse Imperium.

Een beter inzicht in de loop van deze wegen is cruciaal, omdat ze van invloed waren op zeer ingrijpende gebeurtenissen in de Europese geschiedenis. Brughmans stelt dat fenomenen als de opkomst van het vroege christendom, massale volksverhuizingen en de enorme pandemieën die Europa overspoelden, allemaal via het Romeinse wegennet zijn verspreid. De wegen legden de basis voor de economie en cultuur van het continent en hadden een enorme impact die nog eeuwenlang voelbaar was.

De makers hopen dan ook dat de online atlas niet alleen meer inzicht geeft in de logistiek van het Romeinse Rijk zelf, maar ook bijdraagt aan de kennis over latere gebeurtenissen.