Het Rijksmuseum van Oudheden heeft sinds juli 2017 een icoon van de Nederlandse archeologie in bezit: het 3500 jaar oude zwaard van Ommerschans. Het museum kocht het zwaard bij veilinghuis Christie’s in Londen. Het bronzen wapen behoort tot de zeldzaamste en meest bijzondere objecten uit de Nederlandse en Europese prehistorie.

Gevonden in 1896

Het zwaard werd in 1896 door een landarbeider gevonden nabij Ommerschans in Overijssel, noordelijk van Ommen. Hij moest het zwaard dat hij samen met enkele andere bronzen en stenen voorwerpen had gevonden, afstaan aan zijn werkgever. Deze gaf het in beheer bij zijn boswachter, die alles op een houten plank spijkerde en aan de muur hing. Sindsdien bleef het stuk in particulier bezit en verhuisde het uiteindelijk met de eigenaren mee naar Duitsland. Vanaf 1927 deed het Rijksmuseum van Oudheden verschillende vergeefse pogingen om het zwaard in handen te krijgen. Nu is het dus na negentig jaar terug in Nederland.

Reuzenzwaarden

Het zwaard van Ommerschans is 68 centimeter lang en bijna 3 kilo zwaar. Het behoort tot een groep van zes zeldzame ‘reuzenzwaarden’ uit de bronstijd (2000-800 v. Chr.). Twee zijn er afkomstig uit Nederland, de zwaarden van Jutphaas (ook in de collectie van het museum) en van Ommerschans, twee uit het Engelse Oxborough en Rudham en twee uit het Franse Plougrescant en Beaune. Ze behoren tot de topstukken van diverse musea, waaronder het British Museum en het nationale archeologische museum van Frankrijk Saint-Germain-en-Laye.

Ceremoniële zwaarden

De ‘reuzenzwaarden’ zijn niet geschikt om mee te vechten; daarvoor zijn ze te groot en te zwaar. Bovendien zijn ze niet geslepen. Het zijn geïdealiseerde, ceremoniële zwaarden, die mogelijk werden gebruikt bij offerrituelen en/of voor religieuze doeleinden. Ze moesten indruk maken door hun schoonheid en grote formaat.

Dezelfde meester-bronsgieter

Omdat ze zo sterk op elkaar lijken en ook hun metaalsamenstelling overeenkomt, zijn de zwaarden waarschijnlijk tussen 1500 en 1350 v. Chr. op één plek gemaakt, misschien wel door een en dezelfde meester-bronsgieter. Dat was waarschijnlijk in Oost-Engeland of Noordwest-Frankrijk. De zwaarden zijn al in de prehistorie verspreid geraakt over Engeland, Frankrijk en Nederland.

Onderzoek

Rijksmuseum van Oudheden-conservator Luc Amkreutz en David Fontijn, hoogleraar archeologie aan de Leidse universiteit, zijn bezig met verder onderzoek naar het zwaard van Ommerschans en de objecten die daarbij zijn gevonden. Zij verwachten dat dit nieuwe verhalen gaat opleveren over de zwaarden zelf en over de ‘mysterieuze depositiepraktijken die zo kenmerkend zijn voor de bronstijd’. Daarmee doelen ze op de veelvuldig voorkomende ‘offers’ van metaalvondsten.

Steun

De aankoop van het zwaard van Ommerschans werd mogelijk gemaakt door bijdragen van de Vereniging Rembrandt en het bijbehorende Nationaal Fonds Kunstbezit, het Mondriaan Fonds, de BankGiro Loterij en de vriendenvereniging RoMeO.

Bekijk de topstukken op de website van het RMO.