De Vasa vanaf de boeg gezien in het Vasamuseum in Stockholm.
JavierKohen, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons.
De beroemdste scheepswrakken uit de geschiedenis
Iedereen kent het beruchte verhaal van de Titanic, maar er zijn meer scheepswrakken die minstens zo fascinerend zijn. Van oorlogsschepen en handelsschepen tot piratenschepen en ontdekkingsvaartuigen – elk wrak vertelt een uniek verhaal over de geschiedenis, de mensen en artefacten die aan boord waren, en de omstandigheden waarin het schip zonk.
Tekst: Rens van Maasakker
Vasa
Het oorlogsschip de Vasa werd in 1628 gebouwd als het vlaggenschip van de Zweedse marine. Het schip was een technisch hoogstandje met indrukwekkende houtsnijwerken en een zware bewapening. Helaas bleek het ontwerp topzwaar, en tijdens de eerste reis kapseisde en zonk het instabiele schip al in de haven van Stockholm. Een klein briesje was voldoende om het evenwicht te verstoren, wat leidde tot een ramp waarbij meer dan dertig mensen omkwamen.
Nadat in de zeventiende eeuw de kostbare kanonnen uit het wrak waren gehaald, raakte het schip verloren. De herontdekking van de Vasa in 1961 was een bijzondere vondst. Het wrak lag onder een laag modder dat het schip bijna perfect conserveerde. Archeologen konden dankzij de Vasa unieke inzichten krijgen in de scheepsbouw, maritieme kunst en het leven aan boord in de zeventiende eeuw. Het Vasamuseum in Stockholm trekt jaarlijks duizenden bezoekers en toont het schip in zijn volle glorie.
De replica van de Batavia op het Markermeer.
ADZee, Publiek domein, via Wikimedia Commons.
De Batavia
De Batavia was een trots VOC-schip, gebouwd in 1628 en ontworpen voor lange reizen naar Nederlands-Indië. Tijdens haar eerste reis strandde de Batavia op een rif nabij de westkust van Australië. Wat volgde was een gruwelijk verhaal van muiterij, moord en chaos onder de overlevenden. De geschiedenis van de Batavia werpt ook licht op de brute hiërarchie aan boord van VOC-schepen.
In de jaren zeventig werden delen van de Batavia geborgen en gereconstrueerd. Deze vondsten geven een indrukwekkend beeld van de bouwmethoden van de VOC en de genadeloze omstandigheden van een lange zeereis. In Batavialand in Lelystad staat een reconstructie van het schip, die bezoekers een kijkje biedt in een fascinerend, maar duister hoofdstuk van de Nederlandse maritieme geschiedenis.
Een model van de Queen Anne's Revenge van Zwartbaard.
Qualiesin, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Queen Anne’s Revenge
De Queen Anne’s Revenge was het vlaggenschip van de beruchte piraat Zwartbaard. Oorspronkelijk gebouwd in 1710 en gebruikt als slavenschip, werd het in 1717 door Zwartbaard gekaapt en omgebouwd tot een zwaarbewapend piratenschip. Het schip zonk in 1718 voor de kust van North Carolina, vermoedelijk omdat Zwartbaard het opzettelijk liet stranden op een zandbank. Waarschijnlijk deed hij dit omdat het schip lekte en onherstelbaar beschadigd was.
Het wrak werd in 1996 gevonden en sindsdien uitgebreid onderzocht. De eerste jaren na de vondst was het nog onzeker of het echt om de Queen Anne’s Revenge ging, maar naarmate meer en meer objecten gevonden werden, was er geen twijfel meer mogelijk. De afgelopen twintig jaar zijn in en rond het wrak duizenden artefacten geborgen, waaronder kanonnen, medische instrumenten en gebruiksvoorwerpen en in 2011 het anker van het schip. Al deze vondsten hebben geholpen bij de huidige beeldvorming over piraterij.
De achtersteven van de Endurance.
Endurance22, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.
Endurance
De Endurance, het expeditieschip van ontdekkingsreiziger Ernest Shackleton, vertrok in 1914 voor een ambitieuze expeditie naar Antarctica. In 1915 raakte het schip vast in het ijs en zonk, nadat de bemanning maandenlang probeerde het te redden. De bemanning overleefde tegen alle verwachtingen in, dankzij Shackletons leiderschap. Het verhaal van de Endurance is een krachtig symbool van menselijke veerkracht en doorzettingsvermogen.
Ondanks dat de kapitein van het schip nauwkeurig genoteerd had waar het gezonken was, lukte het niet om het wrak terug te vinden. Totdat in 2022 het wrak dankzij moderne technologie toch nog ontdekt werd. Het schip is uitzonderlijk goed bewaard gebleven door het koude water van de Weddellzee bij Antarctica.
Schilderij van de Britse aanval op de San José in 1708 door Samuel Scott.
Samuel Scott, Publiek domein, via Wikimedia Commons.
San José
De San José was een Spaans galjoen dat in 1708 zonk na een aanval door de Britse marine nabij Cartagena. Het schip was onderdeel van de zilvervloot en vervoerde een immense schat aan goud, zilver en edelstenen. De schat was bedoeld om de Spaanse oorlogsinspanningen te financieren, maar eindigde op de oceaanbodem. Het verlies van de San José was een grote klap voor Spanje. De exacte locatie van het wrak werd eeuwenlang gehuld in mysterie, wat bijdroeg aan de legende.
Het wrak werd in 2015 gelokaliseerd en wordt beschouwd als een van de waardevolste scheepswrakken ter wereld. De waarde van de inhoud van de San José wordt geschat op een kleine 16 miljard dollar. Vanwege dit hoge bedrag doen verschillende landen en organisaties aanspraak op de schat waarbij de gemoederen soms hoog oplopen.
