In Nederland is steeds meer behoefte aan nieuwe woningen, terwijl de beschikbare bouwlocaties steeds schaarser worden. Mede daardoor wordt er ook weleens gebouwd op grond met archeologische waarde. Dergelijke gebieden hebben een verhoogde kans op het vinden van archeologische sporen. Maar hierop bouwen mag niet zomaar. Welke stappen worden doorlopen voordat een project daadwerkelijk kan beginnen

Gebieden met archeologische waarde

Bij het maken van bouw- of verbouwplannen, is het aan de ontwikkelaar of particulier om te achterhalen of de grond bestempeld is als gebied met archeologische waarde. Dit is op gemeenteniveau te achterhalen via onder meer een digitale kaart met archeologische waarde.

Bouwen in een gebied waar je veel kans hebt om archeologische vondsten te doen, gaat (gelukkig) niet zomaar. Schade aan deze resten is immers onherstelbaar.

Bouwplannen bij archeologische vindplaats

Maakt iemand bouwplannen bij een (potentiële) archeologische vindplaats? Vaak is er dan een vergunning nodig, zeker wanneer de bodem mogelijk wordt verstoord. Bij kleine bouwactiviteiten, zoals het plaatsen van een dakkapel of een ondiepe grondboring, is een speciale bouwvergunning vanwege archeologische vondsten meestal niet nodig.

Veranderingen door de omgevingswet

Sinds de invoering van de Omgevingswet op 1 januari 2024 is ook het proces voor bouwen in archeologisch gevoelige gebieden veranderd. De vergunningaanvraag verloopt nu via het digitale omgevingsloket. De gemeente bepaalt of er wel of geen vergunning wordt verleend.

Meestal zijn in ieder geval een archeologisch vooronderzoek en een bouwplan met risico-inventarisatie onderdeel van de omgevingsvergunning, waarvoor de indiener zelf de kosten draagt. Met deze kosten zullen particulieren dus rekening moeten houden als zij hun hypotheek berekenen. Ook kan er bijvoorbeeld gevraagd worden om een slooptekening, saneringsplan of milieurapporten.

Wanneer geeft een gemeente wel of geen vergunning?

De gemeente geeft natuurlijk niet zomaar een vergunning af als er sprake kan zijn van archeologische resten. Wanneer besloten wordt dat de vindplaats behoudenswaardig is, besluit een gemeente over het algemeen tot het weigeren van een vergunning. De grond mag dan niet worden aangetast.

Soms geeft een gemeente een vergunning met voorschriften. In dat geval moet de ontwikkelaar of particulier zich houden aan bepaalde voorwaarden, zoals het laten opgraven van de voorwerpen of aangepast bouwen om het bodemarchief te beschermen.

Vergunning verkregen?

Zodra de gemeente een vergunning heeft verleend, kan de bouw starten. De initiatiefnemer moet zich houden aan de gestelde eisen die in de bouwvergunning staan vermeld, zoals specifieke bouweisen of archeologische werkzaamheden. Houdt diegene zich er niet aan, dan kunnen er flinke boetes volgen.

Zo bouwde een bedrijf in België een loods op een gebied met prehistorische resten in de grond. Waarschijnlijk zijn bij de bouw van deze loods vondsten zoals pijlpunten en bewerkte geweien in de grond onherstelbaar beschadigd geraakt.

De gevolgen voor het bedrijf zelf: een boete van 27.500 euro, een schadevergoeding van 5.000 euro en een archeologisch noodonderzoek à 18.375 euro. Het is dus niet alleen zonde vanwege het verdwijnen van tastbare geschiedenis, maar ook slecht voor de portemonnee om de bouwvereisten niet te volgen.