-
-
Medische pioniers in het oude egypte
Iedereen kent het gouden masker van Toetanchamon en iedereen kent de Grote Piramide van Cheops. Het zijn stuk voor stuk iconen, maar wat veel mensen niet weten is dat het Egypte van de farao's nog eindeloos veel meer heeft te bieden. Zoals, bijvoorbeeld, dokters en medische geschriften – ver voor Hippocrates.
Word je vandaag de dag ziek, dan staat er een ongekend arsenaal aan modern medisch vernuft klaar om je weer beter te maken. Via röntgenfoto's kijken ze naar je botten, in laboratoria wordt ons bloed onderzocht, de huisarts beschikt over accurate stethoscopen en thermometers (al dan niet digitaal) en de hedendaagse apotheek biedt een enorm palet aan zalfjes, pillen en drankjes. In ziekenhuizen kunnen we organen transplanteren, mensen urenlang opereren in steriele zalen vol hyper-ingenieuze apparatuur en voor spoedklussen, ergens ver van het ziekenhuis verwijderd, hebben we ambulances of zelfs traumahelicopters. Mensen tegenwoordig worden met gemak zeventig, tachtig of zelfs negentig jaar, niemand die er meer van opkijkt, en sterft iemand op z'n veertigste, dan zijn we compleet van slag en heet de betreffende persoon "nog zo jong" te zijn.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? Ja graag!
Levensverwachting in het Oude Egypte
Voor de gemiddelde oude Egyptenaar zou dit iets totaal onwerkelijks zijn, veertig jong vinden en tachtig normaal. In het land van de farao's namelijk lag de levensverwachting voor gewone mensen, zoals boeren en arbeiders, op slechts 20 á 25 jaar. Behoorde je tot de hogere standen, was je bijvoorbeeld hoveling of priester, dan kon je op een iets langer leven rekenen, maar het hield allemaal niet over. De kans dat je in het oude Egypte de 40 haalde was klein en de kans dat je de 60 haalde was ronduit minimaal. Wie echter denkt dat dit kwam door een gebrek aan geneeskunde heeft het mis, want gedokterd werd er destijds wel degelijk.
Medische wetenschap populair in het Oude Egypte
Wat heet: naast de toevlucht die men zocht in goden en magie, zoals spreuken tegen slangenbeten en beeldjes ter bescherming van zwangere vrouwen, werd de geneeskunde in het oude Egypte, zo schrijft egyptoloog David P. Silverman van de universiteit in Pennsylvania, mede "op wetenschappelijke basis beoefend". Het medische vak was populairder dan kennisgebieden als wiskunde en astronomie en mogelijk was er zelfs sprake van verregaande specialisatie, met oogartsen, tandartsen en buikartsen. De chirurgie in het land van de farao's was vele, vele malen verder ontwikkeld dan die in andere landen en rijken van die tijd en men had, in de persoon van een 'Overste van de Artsen van het Zuiden en het Noorden', zelfs een soort minister van gezondheidszorg avant la lettre. De oud-Griekse arts Hippocrates geldt als vader van de geneeskunde, maar, zo stond mei 2007 in het wetenschapskatern van de Nederlandse krant De Pers, "volgens Britse egyptologen heeft hij vooral de oude Egyptenaren overgeschreven".
Van muizenkeutels tot teenprothese
Dokteren, kortom, dat konden ze prima, Egyptische geneesheren genoten zelfs een top-reputatie in de gehele oude wereld, en dat was allemaal, zacht uitgedrukt, wel nodig ook. Ziektes kwamen veelvuldig voor en artsen zaten dan ook bepaald niet om werk verlegen. Ze waren op de hoogte van zo'n 200 soorten kwalen en aandoeningen, die volgens de oude Egyptenaren in de regel waren te wijten aan verstoppingen van lichaamssappen, en beschikten over een breed scala aan middeltjes en behandelmethodes om deze te lijf te gaan. Sommige daarvan klinken ons, hedendaagse mensen, nogal bizar en zinloos in de oren, zoals de eerdergenoemde spreuken of het gebruik van Nijlmodder en muizenkeutels in de bereiding van medicijnen, maar de oud-Egyptische arts deed ook dingen die voor die tijd ronduit vooruitstrevend waren. Zo waren ze vrij bedreven in wondverzorging en ontwrichtingen, werden wratten en blaren doorgeprikt met gloeiend hete splinters (steriliserend!) en werden losse tanden soms vastgezet met goud- of zilverdraad aan tanden die nog wél stevig in de kaak zaten. Er zijn zelfs twee heuse houten teenprotheses uit het oude Egypte teruggevonden en wat bleek, nadat wetenschappers ze hadden nagemaakt en voorgelegd aan hedendaagse patiënten zonder teen: ze werkten goed, zaten prettig en men kon zich er prima mee afzetten.
Medische bibliotheek
Hoewel zorg in het oude Egypte voor sommige mensen gratis was, zoals voor de inwoners van arbeidsdorp Deir el- Medina, moest er meestal gewoon betaald worden – en flink ook. Artsen deden hun kennis op via oude medische papyrusrollen, waarvan archeologen er verschillende hebben teruggevonden, en veruit de belangrijkste hiervan is de zogeheten papyrus-Ebers. Maar liefst 700 voorschriften betreffende de behandeling van inwendige ziektes staan erin; netjes gesorteerd per orgaan, dus in wezen was dit een soort medische encyclopedie. Verder zijn er aantekeningen van een arts bewaard gebleven, een papyrus die in gynaecologie was gespecialiseerd, een chirurgisch papyrus, waarin de focus ligt op wonden en hoe die te behandelen, en een papyrus met daarop een overzicht van Egyptes slangensoorten, compleet met een analyse, prognose en behandelplan voor hun respectievelijke vergiften.
Artsen-reliëf
In het zuiden van Egypte bevindt zich, ergens op de muur van de tempel van Kom Ombo, een zogenaamd "artsen-reliëf", waarop een kist met geopende deuren en daarin medisch gereedschap als tangen, haakjes en zagen is te zien, en daarnaast zijn enkele oud-Egyptische geneesheren ons vandaag de dag zelfs bij naam bekend. Zo waren daar Nebamon, hoofdarts van Amenhotep II en dusdanig vakkundig dat zelfs een Mesopotamische prins hem consulteerde, Tjoetjoe, de dokter van niemand minder dan Toetanchamon, en, tot slot, Hesyre, die tandarts was en rond 2.650 v.Chr. leefde – ver, voordat Hippocrates ten tonele verscheen.
Bronnen:
* Eugen Strouhal, Leven in het oude Egypte, Uitgeverij J.H. Gottmer, H.J.W. Becht b.v., 1993
* David P. Silverman, Het Geheime Egypte, Uitgeverij Anthos, 1997
* Dagblad De Pers, 'Egyptische dokter kon best wel wat', 11 mei 2007
* Matthias Seidel, Regine Schulz, Kunst & Architectuur Egypte, Könemann/Tandem Verlag GmbH, 2005
* Michael Rice, Who's who in Ancient Egypt, Routledge (Taylor & Francis Group), 2002
* Quest Historie, 'Oude tenen', nr. 4, 2012
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? Ja graag!
