Ruim een eeuw lang lag het verborgen onder het stijgende grondwater van de woestijn, maar dankzij een team van Italiaanse archeologen heeft de zonnetempel van koning Niuserre eindelijk zijn geheimen prijsgegeven. In de regio Abu Ghurab, vlak bij de beroemde piramides van Abusir, is de valleitempel van dit enorme complex opgegraven. Het meest opmerkelijke? Een stenen 'publieke agenda' die 4.500 jaar geleden al vertelde wanneer de feesten voor de goden gevierd moesten worden.

Vergeten meesterwerk uit de piramidetijd 

De zonnetempel stamt uit de Vijfde Dynastie (ongeveer 2400 v.Chr.), een periode in het Oude Rijk waarin de verering van de zonnegod Ra een absoluut hoogtepunt bereikte. Hoewel de Duitse archeoloog Ludwig Borchardt de locatie van de tempel al in 1901 identificeerde, moest hij zijn onderzoek staken, omdat het grondwater destijds te hoog stond. Nu het waterpeil is gezakt, kon de Italiaanse missie van de universiteiten van Turijn en Napels de graafwerkzaamheden voltooien. Wat zij vonden, overtrof de verwachtingen: een enorm gebouw van meer dan 1000 vierkante meter, wat het een van de grootste tempels in zijn soort maakt.

Poort vanaf de Nijl

Een zonnetempel bestond in de oudheid meestal uit twee delen: een hooggelegen tempel op een heuvel voor de aanbidding, en een lagergelegen valleitempel aan de oever van de rivier. Deze nieuwe vondst is die belangrijke benedentempel. Het diende als een monumentale aanlegplaats voor boten die vanaf de Nijl of een zijtak daarvan kwamen aanvaren. De koning en zijn gevolg kwamen hier aan land, om vervolgens via een ceremoniële, opgaande weg naar de hoofdtempel te lopen.

Archeologen ontdekten een indrukwekkende ingang met pilaren van kalksteen en graniet. Tijdens de opgravingen kwam zelfs de originele vloer van de ingang tevoorschijn, die duizenden jaren beschermd werd door een dikke laag Nijlslib. Een bijzonder detail is de trap in het noordwestelijke deel van het gebouw, die vermoedelijk naar het dak leidde. Onderzoekers vermoeden dat dit dak werd gebruikt voor astronomische waarnemingen, essentieel voor een religie die volledig draaide om de bewegingen van de zon en de sterren.

Een kalender voor het volk

Wat deze tempel echt uniek maakt, is de decoratie op de buitenmuren. De archeologen vonden talloze blokken waarin een kalender van religieuze ceremonies was gegraveerd. Hierop stonden de data van grote festivals, zoals die van de valkgod Sokar, de vruchtbaarheidsgod Min en de processies van de zonnegod Ra zelf. Omdat deze inscripties op de gevel van de ingang stonden, fungeerde de tempel als een soort openbare kalender. Het was een manier om de bevolking te laten weten wanneer de belangrijkste feesten van het jaar plaatsvonden.

Het opgegraven tempelcomplex

Courtesy of the Egyptian Ministry of Tourism and Antiquities

Van heiligdom naar woonwijk

Naast de grote architectuur vonden de archeologen ook sporen van het dagelijks leven. Tussen de tempelresten lagen twee houten speelstukken van het oude Egyptische spel 'Sunnat' (vergelijkbaar met het bekende Senet-spel), een soort vroege variant van schaken. Dit laat zien dat er achter al die monumentale pracht ook gewoon mensen werkten en leefden.

Interessant is dat de tempel niet voor altijd een heiligdom bleef. Nadat de officiële koninklijke cultus stopte, veranderde het complex in een kleine woonwijk. Tijdens de zogeheten Eerste Tussenperiode (een tijd van politieke versnippering in Egypte) trokken lokale bewoners in de tempelgebouwen. De grote hoeveelheden aardewerk die zijn gevonden, geven wetenschappers nu een unieke kans om meer te leren over het leven van de gewone Egyptenaar in een tijd waarover we normaal gesproken maar heel weinig documentatie hebben.