De schedel van 'Vistegutten' en de reconstructie rechts ervan
(Image left:Terje Tveit/The Museum of Archaeology, University of Stavanger) (Image right: Oscar Nilsson)
Verbluffende reconstructie van 8.300 jaar oude Noorse schedel geeft ‘eenzaam gestorven jongen’ een gezicht
Een van Noorwegens oudste en bekendste skeletten heeft nu eindelijk een gezicht gekregen. Uit de reconstructie is gebleken dat het om een tienerjongen met een misvormde schedel gaat, die vermoedelijk in eenzaamheid in een grot is gestorven.
Het skelet van de jongen werd in 1907 gevonden in een grot uit de middensteentijd (het Mesolithicum) in Randaberg, vlak bij Stavanger. Uit eerdere onderzoeken bleek dat het hier om de botresten van een tienerjongen gaat, die ongeveer 8.300 jaar geleden is gestorven. Er is maandenlang aan de reconstructie van de jongen gewerkt, dat nu te zien is in het Hå Gamle Prestegard-museum in Zuid-Noorwegen.
Het stoffelijk overschot van 'Vistegutten'
Terje Tveit/The Museum of Archaeology, University of Stavanger
De jongen uit Viste
De overblijfselen van ‘Vistegutten’ oftewel de ‘jongen uit Viste’ tonen aan dat hij op 15-jarige leeftijd is gestorven. Hoe de jongen destijds is overleden kunnen onderzoekers niet precies vaststellen. Wel vermoeden experts dat Vistegutten in eenzaamheid is gestorven, aangezien de positie van zijn stoffelijk overschot suggereert dat hij tegen de grotwand leunde toen hij stierf. Een alternatieve theorie is dat de jongen kort na overlijden werd verplaatst en in deze houding is neergelegd.
Oscar Nilsson een forensisch expert die de reconstructie van de jongen heeft gemaakt, vertelde aan Live Science: "Ofwel hij is in deze positie gelegd na zijn dood, of hij stierf toen hij daadwerkelijk in deze houding stond. Dit kan de indruk wekken van een eenzame jongen, die tevergeefs wacht tot zijn vrienden en familie komen opdagen... maar we weten niets zeker over hoe hij stierf."
Opvallend
Wat opviel aan de jongen is de lengte die hij had. Hij was namelijk 1,25 meter lang, wat betekende dat hij uitzonderlijk klein was voor zijn leeftijd, zelfs voor iemand uit de steentijd.
Ook bleek uit onderzoek naar de schedel dat Vistegutten leed aan scafocefalie, wat in het Nederlands ook wel als een ‘bootschedel’ bekendstaat. Dit betekent dat kort gezegd zijn schedel te vroeg is versmolten. Bij pasgeboren baby’s zitten er namelijk nog openingen (naden) tussen de botplaten van de schedel, zodat de hersenen en schedel verder kunnen groeien. Zodra de hersenen stoppen met groeien, gaan de schedelnaden dicht. Bij mensen met een bootschedel gaat de naad aan de bovenzijde van de schedel (de pijlnaad) echter te vroeg dicht, nog voordat de schedel en hersenen volgroeid zijn. Hierdoor kan de schedel niet meer in de breedte groeien, en gaat hij daarom in plaats daarvan in de lengte omhoog. Dit zorgt ervoor dat mensen met scafocefalie een lang en smal gevormd hoofd krijgen. Een bootschedel leidt overigens in het algemeen niet tot ontwikkelingsproblemen of verstandelijke beperkingen.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Hoewel zijn ongebruikelijke schedel en korte gestalte de jongen een uniek uiterlijk hebben gegeven, lijkt hij hierom niet te zijn verwaarloosd door zijn gemeenschap. Een analyse van de botresten suggereert namelijk dat hij goed gevoed en gezond was. Op de locatie waar de jongen gevonden werd, is ook een grote hoeveelheid dierenbotten aangetroffen. Dit wijst op een overvloedige voedselvoorziening, wat betekend dat de jongen in goede gezondheid verkeerde. In de grot, die ongeveer 9 meter diep en 5 meter breed is, zijn nog meer sporen van menselijke activiteiten aangetroffen. Het gaat hier om gedecoreerde hangers van been, visgereedschap waaronder haken, harpoenen en botpunten met weerhaken. Dit suggereert dat de grot ook diende als een woon- en-werkplaats, voordat Visteguttens lichaam daar werd begraven.
Reconstructie
Er werden twee CT-scans van de schedel gemaakt, waardoor forensisch expert Nilsson een 3D-geprinte plastic replica van Visteguttens gezicht kon maken. Omdat hij niet zeker was van de dikte van het gezichtsweefsel van de jongen, hield Nilsson de metingen van moderne Noord-Europese 15-jarige jongens aan. "Natuurlijk weten we niet hoe overdraagbaar deze metingen zijn op iemand die 8.000 jaar geleden leefde," zei Nilsson. "Maar het is het beste wat we kunnen raden." De forensische expert merkte verder op dat het voorhoofd vrij kinderlijk van uiterlijk was, afgerond en een beetje uit het gezicht stak. “Dit komt hoogstwaarschijnlijk door zijn schedelaandoening”, aldus Nilsson.
Om de kleur van Visteguttens haar, ogen en huid te bepalen, baseerde Nilsson zich op andere Noorse vondsten uit de middensteentijd. ‘Het was helaas niet mogelijk om de kleuren van deze jongen uit zijn DNA te halen, maar zijn kleuren zijn gebaseerd op DNA uit andere vondsten uit dezelfde tijd.’ Vandaar dat Nilsson in zijn reconstructie uitkwam op een getinte huid, bruine ogen en donker haar.
Nilsson heeft veel reacties gekregen op zijn reconstructie. “Dat waren vooral veel zeer positieve reacties, maar er zaten ook verbaasde reacties tussen. Vooral de vraag, hoe de Scandinaviërs in de steentijd zulke donkere kleuren (huid, ogen en haar) konden hebben. Sommige mensen zijn helaas terughoudend voor feiten en wetenschap”, aldus de forensisch expert.
V
Terje Tveit/The Museum of Archaeology, University of Stavanger
Outfit uit de steentijd
De kleren die Vistegutten op de reconstructie draagt zijn gemaakt door Helena Gjaerum. Zij is een onafhankelijke archeologe, gevestigd in Zweden. Ze heeft gekozen voor een zomerse tuniek, gemaakt van onthaarde en vet gelooide elandenhuid. Om zijn middel draagt de jongen twee met schors gelooide zalmvellen. De tas die aan zijn riem hangt, is genaaid van hertenleer. Op de archeologische vindplaats zijn namelijk resten van elanden, zalmen en herten gevonden, wat het een stuk waarschijnlijker maakt dat er materiaal van deze dieren in zijn kleding was verwerkt.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
