Dit prehistorische leistenen plaket beeldt waarschijnlijk een steenuil (rechts) af
Museo Arqueológico de Sevilla en Juan J. Negro
Nieuw onderzoek: ‘Heilige’ uilen blijken prehistorisch speelgoed
Het is een mysterie dat archeologen al jaren bezighoudt: wat betekenen die vele uil-vormige prehistorische plaketten uit Spanje en Portugal precies? In het Iberisch Schiereiland zijn duizenden van dit soort plaketten gevonden, maar waar ze precies voor dienden is al decennia onduidelijk. De meest gangbare theorie was tot nu toe dat het amuletten met een religieuze functie waren, die een oppergodin afbeeldden. Volgens nieuw onderzoek zouden de plaketten echter een stuk minder ‘heilig’ zijn dan gedacht; deze plaketten zouden speelgoed zijn geweest, dat voor en door kinderen werd gemaakt.
In totaal zijn er tot nu toe ongeveer 4.000 van dit soort leistenen plaketten met graveringen in de vorm van uilen gevonden. Deze plaketten stammen uit de periode 3.500-2.750 v.Chr. en zijn gevonden in graven of kuilen verspreid over het zuidwesten van het Iberisch Schiereiland. Hoewel ze verschillende vormen hebben, vertonen de meeste exemplaren een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Voorbeelden hiervan zijn de gegraveerde cirkels bij wijze van ogen en de twee gaatjes bovenaan, waar vermoedelijk veren in werden gestoken. De meeste archeologen gingen er tot nu toe van uit dat de plaketten voor religieuze rituelen werden gebruikt en mogelijk een prehistorische oppergodin afbeeldden. Door recent onderzoek komt deze theorie nu echter op losse schroeven te staan.
Een van de onderzochte pleketten, gevonden in de buurt van Sevilla
Placa de Valencina. / Museo Arqueológico de Sevilla / Ministerio de Cultura
Simpel materiaal en ontwerp
Uit een studie van de Spaanse Nationale Onderzoeksraad (CSIC) zou namelijk blijken dat deze uilen eerder voor kinderen waren bedoeld, waarschijnlijk als speelgoed. Hiervoor keken de onderzoekers naar 100 van dit soort plaketten. Juan Negro, hoofdauteur van de studie, vertelt aan Live Science dat de eindconclusie onder meer gebaseerd is op de simpele vorm van het graveerwerk. “Wat mij als eerste opviel bij het kijken naar deze graveerwerken, is dat ze simpel waren om te maken. [De makers] staken duidelijk niet veel tijd of kennis in het fabriceren ervan; ze konden binnen enkele uren worden voltooid.”
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Ook speelde hierbij mee dat de plaketten allemaal van leisteen waren. Dit is een relatief zacht gesteente, dat eenvoudig bewerkt kan worden met puntig gereedschap van kwarts, vuursteen of koper. Volgens Negro had destijds iedereen in leisteen kunnen graveren, zelfs kinderen die amper de basis onder de knie hadden.
Vergeleken met kindertekeningen
Om deze theorie verder te testen namen de onderzoekers de 100 geselecteerde plaketten uitgebreid onder de loep, waarbij ze per exemplaar noteerde hoe vaak bepaalde kenmerken voorkwamen. Vervolgens lieten de wetenschappers 100 kinderen (van 4 tot 13 jaar oud) elk een tekening van een uil maken, waarna ze deze vergeleken met de graveringen op de prehistorische plaketten. Hierbij keken ze vooral hoe vaak de meest voorkomende elementen uit het prehistorische graveerwerk ook te zien waren in de tekeningen van de ‘moderne’ kinderen. Hieruit bleek volgens de onderzoekers dat er grote overeenkomsten tussen het graveerwerk en de tekeningen waren.
Een van de onderzochtte plaketten, die waarschijnlijk een ransuil (rechts) moet voorstellen
Juan J. Negro
Waarom uilen?
Op basis hiervan concluderen de onderzoekers dan ook dat dit graveerwerk waarschijnlijk door kinderen werd gemaakt. Waarschijnlijk dienden deze uilplaketten dan als een soort speelgoedpoppen. Als dit klopt, roept dit echter wel een nieuwe vraag op: Waarom graveerden de kinderen hier destijds dan vrijwel uitsluitend uilen, en geen andere dieren? Negro geeft toe dat hij hier nog geen sluitende verklaring voor heeft, maar hij merkt wel op dat uilen destijds veel voorkwamen in het zuidwesten van Spanje en Portugal. “Waarschijnlijk leefden deze kinderen destijds in nederzettingen, en daar waren regelmatig uilen te zien vanwege de vele ratten en muizen. Uilen verschillen duidelijk van andere vogels, met hun grote hoofden en ogen aan de voorkant. Als je daarom een kind zou vragen om een uil te tekenen zouden ze geen model nodig hebben, aangezien het beeld ervan al duidelijk in hun geest verankerd zat.”
Uilen passen in het plaatje
Of de discussie over de functie van deze uilplaketten hiermee is beslecht, moet nog blijken. Wel zijn er ook al enkele andere wetenschappers die de conclusies van het CSIC onderschrijven. Zo citeert Live Science hiervoor de Australische archeologe Michelle Langley (die zelf geen deel van het onderzoek uitmaakte): “Recente interculturele studies van [jager-verzamelaars] volkeren overal ter wereld laten allemaal zien dat kinderen hun eigen speelgoed maken. Dit speelgoed maken ze van materiaal dat makkelijk te krijgen is (…). Poppen en figuren zijn hierbij universeel en ze krijgen vaak de vorm van dieren die veel voorkomen of belangrijk zijn voor de gemeenschap. Uilen passen hier dus goed in dat plaatje.”
Bronnen: Heritage Daily, Live Science, Eurekalert
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
