Thomas van Roijen
Italiaanse en Amerikaanse onderzoekers hebben een opmerkelijke vondst gedaan in een ruim tweeduizend jaar oude Egyptische vaas. Na een chemische analyse van de inhoud van de Ptolemeïsche vaas trof het onderzoeksteam twee soorten hallucinogene bestanddelen aan in de afgenomen monsters.  De vaas, afkomstig uit de Fajoemregio, draagt een afbeelding van Bes, een populaire god die breed werd aanbeden door de Egyptenaren. Ondanks dat er nog veel onderzoek gedaan moet worden naar de rol van Besvazen, biedt de bijzondere ontdekking inzicht in de rituelen van de Bescultus ten tijde van het Ptolemeïsche rijk (323 – 30 v. Chr.).

Een mengsel van drugs, bloed en (baarmoederhals)slijm

Het feit dat Bes werd afgebeeld op alledaagse objecten zoals vazen en dat Besvazen relatief vaak opgegraven worden, wijst op de populariteit die de god genoot onder de oude Egyptenaren. Er is echter nog nooit diepgaand onderzoek gedaan naar de inhoud van Besvazen. Het Italiaans-Amerikaanse labwerk is dus een doorbraak. Hierbij bleek de inhoud van de vaas een groot aantal bestanddelen te bevatten. Naast gegist fruit, koninginnengelei, bloed, borstmelk en (mogelijk baarmoederhals)slijm, hebben de onderzoekers sporen van Syrische wijnruit en blauwe lotus gevonden. Beide planten bevatten bestanddelen met psychoactieve eigenschappen, wat betekent dat ze hallucinaties kunnen veroorzaken. Dat de twee planten samen in de vaas zijn aangetroffen, wijst er volgens de onderzoekers op dat deze ‘drugachtige stoffen’ er doelbewust in zijn gedaan. Syrische wijnruit heeft in het bijzonder een sterk hallucinogeen effect met droomachtige visioenen tot gevolg. Het consumeren van de blauwe lotus, een favoriete drug onder de oude Egyptenaren, leidt tot een spraakzame, rustgevende en soms opwindende staat en kan de gebruiker in een diepe slaap doen belanden.

Voorbeeld van een Besvaas

Museo Egizio, CC BY 2.5, via Wikimedia Commons.

De aangetroffen hallucinogenen in de Besvaas werpen nieuw licht op de Bescultus. Deze god, afgebeeld als dwerg of katachtige, had meerdere functies. Zo werd hij gezien als oorlogsdemoon tegen het kwaad, was hij de beschermheer van het huis, stond hij vrouwen en baby’s bij tijdens en na de bevalling en wordt hij gerelateerd aan seksualiteit, humor, muziek en dans.

Bes: een diverse god

Bes was aanvankelijk de beschermheer van de farao maar groeide vanwege zijn steun aan vrouwen en kinderen uit tot een populaire godheid voor alle Egyptenaren. Ook onder de Feniciërs en Romeinen genoot de diverse god populariteit. Waar er tijdens voorafgaande Egyptische dynastieën nooit tempels werden gewijd aan Bes, ontstonden er in het Ptolemeïsche rijk zogenaamde Beskamers en -orakels. Dit tijdperk vormde dan ook het hoogtepunt van de Bescultus. Onderzoek wijst uit dat Egyptenaren waarschijnlijk tijd doorbrachten in de Beskamers om van allerhande kwalen te genezen, onvruchtbaarheid op te lossen en in erotische dromen terecht te komen. Wat er precies voor rituelen plaatsvonden in de Beskamers is vooralsnog onbekend. De bijzondere inhoud van de onderzochte Besvaas kan hier dus voor opheldering zorgen.

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

Ondanks dat het internationale onderzoeksteam voorzichtig is met zijn conclusies, kunnen er een aantal dingen herleid worden uit de psychoactieve vondst. Het mengsel had volgens de oude Egyptenaren waarschijnlijk magische eigenschappen om onder andere gezondheidsproblemen op te lossen, Bes in levenden lijve te ontmoeten en om de bescherming van de godheid op te roepen. Ook wijst de aanwezigheid van beide psychoactieve planten erop dat de drinkers van het mengsel bewust geestverruimende middelen innamen om in een andere staat van bewustzijn te komen. Hiermee biedt de vondst inzicht in ons begrip van religieuze en culturele gebruiken in het Ptolemeïsche Rijk. Ook geeft hen een inkijkje in de kennis die beschavingen in de Oudheid hadden over de eigenschappen van planten.