De opgraving in Tiel met een reconstructie van een grafheuvel.
Tiel.
Bijzondere vondst in Tiel: archeologen ontdekken het ‘Stonehenge van Nederland’
Thomas van Roijen
Archeologen hebben een opmerkelijke vondst gedaan in Tiel. Bij het industrieterrein Medel hebben zij namelijk een heiligdom opgegraven van 4.000 jaar geleden; voor Nederlandse begrippen een zeldzame vondst. Het heiligdom bestond uit drie aarden grafheuvels waarvan één met een zonnekalender erop. De vondst stamt uit de bronstijd en is 800 jaar in gebruik geweest voor offers, begrafenissen, feesten en andere rituelen. Net als bij Stonehenge speelde de stand van de zon een belangrijke rol voor de religieuze ceremonies bij het heiligdom. Behalve de drie grafheuvels zijn er tachtig lichamen en meer dan een miljoen voorwerpen gevonden die allemaal iets unieks kunnen vertellen over deze baanbrekende vondst, die onironisch het ‘Stonehenge van Nederland’ genoemd mag worden.
Zonnekalender
Het heiligdom was maar liefst 3,4 hectare groot en deed naast begraafplaats dienst als een verzamelplaats waar men bijzondere dagen in het jaar bijhield. Dit werd gedaan door middel van het observatorium op de grootste grafheuvel. Met behulp van houten palen en een ondiepe greppel die de grafheuvel omgaf, kon de stand van de zon afgelezen worden. Op belangrijke feest-, zaai- en oogstdagen in het jaar viel de zon precies door doorgangen in de omringende greppel. Precies zoals bij Stonehenge waren de belangrijkste feestdagen de langste dag (21 juni) en de kortste (21 december). Ook voor de doden waren dit belangrijke dagen. De lichamen in de grafheuvel werden op de zomer- en de winterwende namelijk ook beschenen.
Impressie van hoe het heiligdom er uit zou hebben gezien.
Alexander van de Bunt
De grootte van het gebied, de tachtig lichamen in en naast de grafheuvels en de vondst van meer dan een miljoen voorwerpen, laat zien hoe belangrijk het heiligdom moet zijn geweest. Vooral de veelheid aan voorwerpen zorgde ervoor dat het onderzoek zes jaar in beslag nam voordat de archeologen naar buiten kwamen met hun vondst. Onder de voorwerpen zijn onder andere offers gevonden die tussen de doorgangen van de zonnekalender waren gelegd. Ze bestonden uit dierenskeletten, mensenschedels en waardevolle spullen zoals een bronzen speerpunt. Ook zijn er behalve begraven lichamen een aantal gecremeerde resten gevonden in urnen.
Kraal uit Mesopotamië
Alsof de ontdekking van het heiligdom niet genoeg was, is er tussen de resten van een vrouwenlichaam een glazen kraal gevonden die zijn oorsprong had in Mesopotamië (het huidige Irak en Syrië). Dit betekent dat het sieraad een reis heeft afgelegd van bijna 5.000 kilometer. Alhoewel de kraal waarschijnlijk niet in één reis bij het heiligdom terecht is gekomen, laat de vondst wel zien hoe ver de handelsnetwerken van de bronstijd reikten. Het toont aan dat spullen en ideeën - zoals dat van de zonnekalender - tot ver buiten het eigen leefgebieden werden uitgewisseld, en dat er indirect contact was met verre beschavingen.
De glazen kraal uit Mesopotamië.
Tiel.
Zeldzame vondst
Is Tiel met het heiligdom ook meteen een toeristische attractie rijker geworden? Aangezien er geen stenen zoals bij Stonehenge gebruikt zijn en het gebruikte hout snel is vergaan, is er op de vindplaats helaas weinig te zien. Vondsten zoals het heiligdom zijn dan ook zeer moeilijk te vinden in de zachte Nederlandse bodem. Een deel van de vondst is gelukkig te zien in het Flipje en Streekmuseum in Tiel van 23 juni t/m 20 oktober. Ook is er in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een graf van meerdere mensen uit het heiligdom te bekijken.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Met de omvangrijke en bijzondere vondst is er een rijke en complexe cultuur ontdekt. Zo werden er denkbeelden gedeeld met culturen van ver buiten de huidige Betuwe. Daarnaast werd er bij de bouw en het gebruik van de zonnekalender astronomische kennis ingezet om de dagen en jaargetijden bij te houden. Ook de kraal uit Mesopotamië toont aan dat men een wereldbeeld had dat verder ging dan de eigen gemeenschap. Waar er eerder werd gedacht dat er in het huidige Nederland weinig complex werd geleefd in de bronstijd, bewijst deze vondst op spectaculaire wijze het tegendeel.
