Het zinken van the Gloucester
Johan Danckerts, Public domain, via Wikimedia Commons
‘Belangrijkste maritieme vondst in 40 jaar’: wrak HMS Gloucester van koning James II ontdekt
Maritiem archeologen van de Universiteit van East Anglia hebben het wrak gevonden van de HMS Gloucester, één van de belangrijkste Britse schepen uit de zeventiende eeuw dat 340 jaar geleden zonk. Koning James II (1633-1701) was aan boord van het schip toen het naar de kelder ging en ontsnapte ternauwernood aan de dood. De archeologen vonden het wrak al in 2007, maar maakten het nieuws begin juni 2022 pas bekend. De ouderdom en prestige van de Gloucester maakt de vondst volgens maritiem historica Claire Jowitt tot ‘de belangrijkste maritieme vondst sinds de Mary Rose in 1982’.
De broers Julian en Lincoln Barnwell, beiden duikers van beroep, waren sinds 2003 op zoek naar het wrak van de Gloucester. Hoewel archeologen al decennia wisten dat het schip voor de kust van Great Yarmouth in de provincie Norfolk was gezonken, was de precieze locatie van het wrak meer dan drie eeuwen een raadsel.
Locatie van Great Yarmouth (bij de rode cirkel) in Groot-Brittannië
Stavros1, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
De vondst
Volgens Lincoln waren de broers bang dat ze het wrak nooit zouden vinden, omdat ze na vier jaar duiken nog steeds niets hadden ontdekt. Tot ze op een dag een groot kanon zagen liggen in het witte zand. Hierna volgde er een uitgebreid onderzoek om te ontdekken of dit kanon ook daadwerkelijk deel uitmaakte van het wrak van de Gloucester; er waren namelijk diverse andere schepen met kanonnen aan boord gezonken in dit gebied. De vondst van de bel van het schip, gegoten in 1681, leidde uiteindelijk in 2012 tot identificatie van de Gloucester. ‘De ontdekking belooft onze kennis van de sociale, maritieme en politieke geschiedenis van de 17e eeuw fundamenteel te veranderen’, aldus Jowitt. Het schip bleek te zijn gespleten van de kiel (het onderste deel dat het schip in evenwicht houdt), terwijl resten van de romp gedeeltelijk begraven lagen onder het de zeebodem.
De ontdekking van het schip kon dus pas vijftien jaar later bekend worden gemaakt. Dit had gedeeltelijk te maken met de tijd die het kostte om het schip te identificeren als de Gloucester. Ook ligt het wrak in internationale wateren, en het kostte veel tijd om te besluiten wie het beheer op zich mocht nemen.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
Ongeopende wijnflessen
Bij het wrak werden ook veel artefacten gevonden afkomstig van het schip die bijzonder goed bewaard zijn gebleven, waaronder kleren en schoenen, navigatiewerktuigen en vele wijnflessen. Een aantal van deze wijnflessen zijn nog niet geopend, en de wijn die er nog in zit biedt interessante mogelijkheden voor toekomstig onderzoek. Eén van de wijnflessen bevat een zegel van een passagier genaamd George Legge. Hij was de zoon van Elizabeth Washington, één van de voorouders van de eerste Amerikaanse president: George Washington (1732-1799).
Enkele van de gevonden wijnflessen
Universiteit van East Anglia
HMS Gloucester
In 1652 werd opdracht gegeven voor de bouw van de Gloucester, waarna ze in 1654 te water ging. Het schip was maakte deel uit van de Engelse oorlogsvloot, waarbij ze onder andere meevocht in zeeslagen tijdens de Engels-Spaanse Oorlogen (1654-1660) en de Tweede (1665-1667) en Derde Engels-Nederlandse Oorlogen (1672-1674). In 1682 werd het schip uitgekozen om James Stuart, die later koning van Engeland en Ierland werd als James II en koning van Schotland als James VII, te vervoeren naar het Schotse Edinburgh. Zijn vrouw was namelijk hoogzwanger, en hij wilde haar daar ophalen zodat ze kon bevallen aan het hof van koning Charles II (de oudere broer van James) in Londen. Deze reis zou echter een onverwachte wending nemen.
Koning James II en IV
Studio of Godfrey Kneller, Public domain, via Wikimedia Commons.
Het schip zinkt
Om 5.30 in de ochtend van 6 mei 1682 liep de Gloucester namelijk vast op de zandbanken van Norfolk. Dit was een gevolg van een ruzie tussen James en de kapitein over welke koers het schip zou varen. De kapitein wilde namelijk met een wijde boog om de kust heen varen, aangezien de ondiepe zeebanken daar erg verraderlijk konden zijn. Zijn koninklijke passagier was het hier echter niet mee eens: zo’n omweg betekende een enorm tijdsverlies en dus moesten ze volgens hem gewoon de oorspronkelijke koers volgen. Uiteindelijk kreeg James zijn zin, waarna het schip op zo’n 45 km van Great Yarmouth vastliep. Binnen een uur zonk het schip, waarbij tussen de 130 en 250 bemanningsleden en passagiers omkwamen. Dit kwam omdat James tot het laatste moment wachtte om het schip te verlaten, en niemand mocht het schip eerder verlaten dan de koninklijke passagier. De beroemde dagboekschrijver Samuel Pepys (1633-1703) zag de ramp gebeuren vanaf een ander schip in de vloot. Hij beschreef hoe slachtoffers uit het water werden gevist.
Politieke gevolgen
Deze gebeurtenis had grote politieke gevolgen kunnen hebben. James was namelijk pas net weer welkom aan het Britse hof, en hij werd eindelijk geaccepteerd als de troonopvolger. Dit was eerder niet het geval, omdat hij katholiek was terwijl hij de protestantse troon zou erven. Hoewel James voor een belangrijk deel verantwoordelijk was voor de scheepsramp, gaf hij de schuld aan de kapitein (die vervolgens een gevangenisstraf kreeg). Het is volgens wetenschappers bijzonder dat deze affaire de reputatie van de toekomstige koning niet zwaarder heeft beschadigd. Uiteindelijk zou James echter niet lang aan de macht blijven in Engeland. Een paar jaar na zijn troonsbestijging in 1685 werd hij namelijk tijdens de Glorious Revolution (1688-1689) afgezet en kwamen de protestantse Willem III en Mary Stuart op de troon.
Tentoonstelling
In het voorjaar van 2023 wordt een grote tentoonstelling geopend in het Norwich Castle Museum met vondsten uit het wrak van de Gloucester, waaronder de bel die de identiteit van het schip bevestigde. Ook bevat de tentoonstelling informatie over het lopende historische en archeologische onderzoek, en worden verhalen verteld over de slachtoffers van de schipbreuk. ‘Er valt nog een enorme hoeveelheid informatie uit het wrak te halen, waar Norfolk en Groot-Brittannië baat bij zullen hebben. Wij hopen dat deze ontdekking en de verhalen die aan het licht komen, toekomstige generaties zullen informeren en inspireren’, aldus Lincoln Barnwell.
Bronnen: University of East Anglia, Stories: University of East Anglia, the Guardian
C. Jowitt, ‘The Last Voyage of the Gloucester (1682): The Politics of a Royal Shipwreck’, The English Historical Review (2022) EHR.
Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!
