Archeologen uit Leiden en Turijn hebben in Sakkara (Egypte) een graf van meer dan 3.000 jaar oud ontdekt, dat dateert uit de tijd van farao Ramses II (ca. 1250 v.Chr.). Deze tombe behoorde toe aan een ambtenaar genaamd Panehsy, die werd aangeduid als ‘rentmeester van de tempel van [de god] Amon’. Daarnaast ontdekte het team nog vier kapelletjes van andere graven uit dezelfde tijdsperiodes.

Aan deze opgraving namen onderzoekers van het Rijksmuseum van Oudheden (Leiden) het Museo Egizio (Turijn, Italië) en de Universiteit Leiden deel. Ze groeven de graftombes op in de buurt van de bekende piramide van Djoser, waar Leidse archeologen al meer dan 50 jaar bezig zijn met zoeken naar vondsten uit het Oude Egypte.

Tombe van Panehsy

Het graf dat de onderzoekers hebben ontdekt behoorde toe aan een ambtenaar genaamd Panehsy. Het graf bestaat uit een tempelgebouwtje op een binnenplaats met een oppervlakte van 13,4 bij 8,2 meter. Daarnaast staan er nog drie kapellen, een hof met zuilen en een schacht die leidt naar de ondergrondse tombe.

De tombe is gemaakt van kleistenen muren die versierd zijn met kleurrijke reliëfs, die tot 1,50 meter hoog bewaard zijn gebleven. Deze reliëfs laten voorstellingen zien van Panehsy en zijn vrouw Baia, ook wel ‘de zangeres van Amon’ genoemd. Verder zijn er reliëfs van priesters en offerdragers te zien op de muren. De naam en de titel van de ambtenaar wordt in hiërogliefen weergegeven als: ‘Panehsy van Memphis' was ‘rentmeester van de tempel van [de god] Amon’. Memphis was destijds een belangrijke stad. In het Oude Rijk (van 2639 v.Chr. tot 2216 v.Chr.) diende Memphis als de hoofdstad van Egypte, en ook daarna bleef het een belangrijke economisch centrum. De onderzoekers denken dat Panehsy daar woonde en er mogelijk geboren is. Hoewel de naam Panehsy diverse keren voorkomt in bronnen uit die tijd, was deze specifieke ambtenaar was tot nu toe onbekend bij archeologen.

---

Archeologie Online is van de makers van Archeologie Magazine. Meer weten over dit prachtige magazine? JA GRAAG!

---

Een van de reliëfvoorstellingen beeldt Panehsy af samen met zijn vrouw bij een offertafel, waarbij een priester, een kale man met een luipaardvel om zijn schouders, water giet ter ere van het overleden echtpaar. Uit de hiërogliefen konden de archeologen uitmaken dat dit Piay, ‘de schrijver van de offertafel’ en ‘secondant van Panehsy’, was. Deze titel suggereert dat hij een ondergeschikte was van Panehsy en verantwoordelijk was voor de begrafenisrituelen voor zijn meester. In die tijd was het in Egypte gebruikelijk dat deze voorbereidingen gedaan werd door de oudste zoon. Aangezien dat hier niet het geval was, vermoeden onderzoekers dat de Panehsy geen kinderen had.

Opvallend is, dat op een Egyptisch reliëf uit Sakkara in de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden uit dezelfde tijd ook de naam ‘Piay, schrijver van de offertafel’ genoemd wordt. Maar of het hier om dezelfde persoon gaat durven de archeologen niet met zekerheid te zeggen. Piay was namelijk ook een veelvoorkomende naam uit die tijd.

Kleine kapellen

De onderzoekers vonden ten oosten van de tombe van Panehsy ook nog 4 kleine grafkapellen. Eén van de graven vermeldt de naam Yoeyoe, ‘de goudfoliemaker van de schatkamer van farao’. Er zijn verschillende gekleurde reliëfs te zien in het graf van Yoeyoe. Ze laten een begrafenisstoet zien, scènes in het hiernamaals, de verering van de moedergodin Hathor en het schip van de lokale god Sokar. Het is niet de eerste keer dat dit graf werd ontdekt. Het is al eens eerder opgegraven maar vervolgens ook weer onder het zand verdwenen. Twee deurposten van het complex zijn sinds 1927 te zien in het Museum Museé de Picardie in Amiens (Frankrijk).

De gebeeldhouwde voorstelling van een van de vier gevonden kapellen lijkt sterk op de grafbeelden van Maya, een hoge ambtenaar uit de tijd van Toetanchamon (ca. 1296 v.Chr.) en zijn vrouw Merit uit Sakkara. Experts vermoeden dat de kunstenaar destijds deze beelden heeft gezien en zich erdoor heeft laten inspireren, maar bewijs is daar niet voor.

Sakkara

Sakkara, zo’n 30 kilometer ten zuiden van Caïro, is tegenwoordig vooral bekend om de vele archeologische vondsten die er zijn gedaan. Deze locatie diende in de Egyptische oudheid als de begraafplaats van de toenmalige hoofdstad Memphis. De eerste piramide in de geschiedenis, de trappiramide van Djoser, werd in Sakkara gebouwd tijdens de 3e dynastie van het oude Egypte. Gedurende de gehele faraonische periode (circa 3300 v. Chr. en 332 v.Chr.) werden er grafmonumenten in de Sakkara aangelegd door hoge ambtenaren.

Vrijwel alle gevonden graven in Sakkara bestaan uit een kleine tempel, met daaronder een in de rotsen gebouwde grafkelder of verschillende ondergrondse grafkamers. De wanden zijn veelal gedecoreerd met reliëfplaten en muurschilderingen verschillende die een inkijk bieden in de grafrituelen van de Egyptenaren en de manier waarop zij hun doden eerden en herdachten. Het reliëf van Panehsy met zijn vrouw bij een offertafel is hier een mooi voorbeeld van. Door de begraafplaats beter te onderzoeken, hopen de onderzoekers een nog beter beeld te krijgen van het leven van de oude Egyptenaren.

Samenwerking

In de afgelopen eeuwen zijn er veel archeologische vondsten gedaan in Sakkara. De meeste zijn verspreid geraakt over musea over de hele wereld, waaronder ook het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Het onderzoek van de Leiden-Turijn expeditie is gericht op het begrijpen van de achtergronden van de vondsten en de oude Egyptische stad. Tussen 1975 en 1998 werkte het museum van Leiden hiervoor al samen met de Egypt Exploration Society of London in Sakkara. Vandaag de dag zijn ook het Museo Egizio in Turijn en de Universiteit Leiden partner in het project.